تنهایی و افسردگی در انتظار جامعه مبتنی بر الگوی تک‌فرزندی
به گزارش «مبلغ» – سیده‌مریم ناظمی، کنشگر جوانی جمعیت با اشاره به تبعات تک‌فرزندی برای والدین می‌گوید: والدین تک‌فرزند آمار بالاتری از افسردگی دارند. آنان بعد از ازدواج فرزندان افسرده می‌شوند و مشکلات پرستاری و نیاز به حمایت از والدین در تک‌فرزندان زیاد است. بعضاً ممکن است والدین مریض شوند و از آنجا که بار مشکلات زیاد است، معمولاً پدرومادر‌ها هم از حمایت کافی فرزندان برخوردار نخواهند بود. مشروح گفت‌وگوی ما با این کارشناس را در ادامه بخوانید.
آیا تک‌فرزندی منحصر به شرایط امروز است؟!
در سراسر تاریخ مهم‌ترین کارکرد خانواده فرزندآوری بوده است، اما در برخی مقاطع تاریخی خانواده‌ها به داشتن فرزند کمتر یا یک فرزند ترغیب شده‌اند، لذا تک‌فرزندی پدیده جدیدی نیست، اما در جامعه ما هیچ زمانی تا الان مورد توجه نبوده و شیوع نداشته است. در آموزه‌های اسلام نه تنها تک‌فرزندی توصیه نشده بلکه با آن مخالفت هم شده است و حتی با رعایت شرایطی دعوت به ازدیاد نسل می‌شود. در قرآن کریم تکثیر نسل یکی از اهداف اجتماع ذکر شده و روایات زیادی از معصومین (ع) موجود است که مسلمانان را تشویق به ازدیاد نسل می‌کنند.
تبعات تک‌فرزندی برای فرزندان چیست؟
از نظر علوم تربیتی تک‌فرزندی باعث توجه بیش از اندازه به خواسته‌ها و مطالبات تنها فرزند خانواده و منجر به فرزندسالاری می‌شود. همچنین برآوردن خواسته‌های بچه‌ها، حتی اگر بیش از حد و مرز شرعی و قانونی باشد، باعث می‌شود خانواده‌ها تحت سلطه فرزندان قرار گیرند. در واقع توجه بیش از حد به فرزند باعث می‌شود تک‌فرزندان هرگز برای اهداف خود صبر و تحمل نداشته باشند و تاب‌آوری فرزندان در برابر محرومیت بسیار ضعیف می‌شود. از طرفی به دلیل تنها بزرگ شدن و رفتار شدیداً حمایتی والدین، تصور تک‌فرزندان از جامعه پیرامون این است که افراد دیگر نیز باید چتر حمایتی خود را روی آنان باز کنند و، چون کانون توجه هستند، حساس و زودرنج می‌شوند، وقتی از جامعه بازخورد دریافت نمی‌کنند، در وضعیت اجتماع‌پذیری و تطابق‌پذیری با جامعه نیز دچار مشکل می‌شوند. تک‌فرزندان در پذیرش عواقب اشتباهات خود و پذیرش مسئولیت اعمال خود ضعیف هستند، زیرا والدین با حمایت‌های گسترده، اشتباهات بچه‌ها را جبران می‌کنند و مسئولیت اشتباهات آنان را بر عهده می‌گیرند. این کار باعث خواهد شد بلوغ روحی و روانی تک‌فرزندان دیرتر از شرایط جسمانی آن‌ها اتفاق بیفتد، خلاقیت‌شان کاهش یابد و تجربه حس استقلال در آن‌ها با تأخیر و ضعیف اتفاق بیفتد.
آیا تک‌فرزندی تبعات اجتماعی و تعاملی هم دارد؟
در دنیای واقعی میل و خواسته تک‌فرزندان برآورده نمی‌شود و کار گروهی نیز در آن‌ها ضعیف است. طبق پژوهشی در سال ۸۸ تک‌فرزندی و فرزندسالاری مانع شکل‌گیری شخصیت فعال در فرزندان می‌شود. شخصیت فعال یعنی فرد نسبت به نگرش و رفتار خود هوشیار است و راحت تصمیم می‌گیرد، کار‌های خود را با اعتمادبه‌نفس بیشتری انجام می‌دهد و کمتر دچار تردید می‌شود. شخصیت تک‌فرزند در برابر اتفاقات منفعل است. تحولات جامعه مرعوب می‌شود و تحت تأثیر قرار می‌گیرد و نسبت به توانایی خود هوشیار نیست. این افراد همچنین بیشتر دچار استرس می‌شوند. بر اساس پژوهش سال ۸۸ کودکان تک‌فرزند همچنین در سنین پایین رفتار‌های ناهنجار به لحاظ جنسی دارند. همچنین بر اساس نتایج پژوهشی در سال ۷۵، فرزندان خانواده‌های محدود و تک‌فرزندی دچار تأخیر در جامعه‌پذیری هستند. در واقع الگو‌های رفتاری و مهارت‌های ارتباطی در این افراد دیرتر شکل می‌گیرد. گرایش به انزوا، افسردگی و ضعف در برقراری ارتباطات با همسالان و از آن مهم‌تر توجه به بازی‌های انفرادی و رایانه‌ای و ترس از گروه‌های اجتماعی همسال از خصوصیات تک‌فرزندان است. عدم‌حضور در گروه‌های اجتماعی همسال مدیریت اجتماعی فرزندان تک‌فرزند را ضعیف می‌کند و امکان سوءاستفاده از آنان را بالا می‌برد.
جامعه‌پذیری مناسب و فعالیت‌های گروهی و کار جمعی، مهارت رویارویی با مشکلات و حس تعهد و تعامل را در افراد افزایش می‌دهد و موجب رشد اجتماعی آنان می‌شود، اما تک‌فرزندان سازگاری اجتماعی کمتری دارند. حضور پرتعداد تک‌فرزندان موجب بروز حوادث کنترل‌نشده در جامعه و حوادث اجتماعی مختلف خواهد شد و کیان جامعه و خانواده را به خطر می‌اندازد. پیامد‌های تهدیدکننده تک‌فرزندی به دلیل اینکه تک‌فرزندان نقطه اتکای محدودی در کانون‌های اجتماعی دارند و به خانواده وابسته هستند، در ازدواج آن‌ها نیز خود را نشان می‌دهد. آنان معمولاً یا دیر ازدواج می‌کنند یا در برابر باج‌خواهی همسر کوتاه می‌آیند و بیش از حد رفتار‌های پرخاشگرانه را تحمل می‌کنند. تک‌فرزند‌ها در انتقال مشکلات خود به خانواده و جامعه دچار اضطراب هستند. آنان از کودکی کانون توجه والدین بوده‌اند و این در بزرگسالی آسیب‌زاست چراکه تکیه‌گاه محکمی ندارند. در خانواده‌های منسجم پیوند‌های عاطفی و میزان وابستگی فرزندان و والدین قوی است، ولی این وابستگی باید متعادل باشد. افراط و تفریط آسیب‌زاست و در خانواده تک‌فرزند میزان وابستگی دارای افراط و تفریط است و تعدد فرزندان می‌تواند هماهنگی لازم را ایجاد کند. تضعیف شبکه ارتباطی خویشاوندی در تک‌فرزندان رایج است. عمو، عمه و دایی و خاله که موجب تعمیق ارتباط عاطفی می‌شود، وجود ندارد. تک‌فرزندی تبعات مخرب عاطفی بسیاری دارد و نسل برآمده از این خانواده‌ها به سمت تنهایی سوق داده می‌شود.
آسیب‌های تک‌فرزندی برای والدین چیست؟
والدین تک‌فرزند آمار بالاتری از افسردگی دارند. آنان بعد از ازدواج فرزندان افسرده می‌شوند و مشکلات پرستاری و نیاز به حمایت از والدین در تک‌فرزندان زیاد است. بعضاً ممکن است والدین مریض شوند و از آنجا که بار مشکلات زیاد است، معمولاً پدرومادر‌ها هم از حمایت کافی فرزندان برخوردار نخواهند بود. نبود خواهر و برادر باعث می‌شود نقش‌های اصلی برای رشد به‌هنجار ابعاد عاطفی و رفتاری شکل نگیرد. در پژوهشی که در انگلستان انجام شد، متوجه شدند رفتار‌های پسرانی که خواهر دارند به‌هنجارتر از پسران بدون خواهر است. پیامد دیگر تک‌فرزندی کاهش اقتدار والدین است. در سیستم کامل خانوادگی همه چیز از سوی سایر نقش‌ها، به پدر و مادر ارجاع و سبب شکل‌گیری یک اقتدار درون‌شبکه‌ای می‌شود. الگوی هرمی قدرت درون خانواده نهادینه می‌شود، لذا از تقابل فرزند و والدین جلوگیری به عمل می‌آید. اگر در خانواده تک‌فرزندی به دور از شبکه خویشاوندی اقتدار از سوی خود والدین باشد یا معمولاً شاهد انفعال والدین در برابر فرزندان هستیم و برعکس یا موجب بروز خشونت از سوی والدین می‌شود.
منبع: روزنامه جوان