چالش‌های فراروی فقه و نهاد روحانیت در ناآرامی‌های 1401 / مسئله‌یابی حقوقی توسط بیش از 60 استاد و قاضی
مبلغ/ پژوهش‌های مسئله‌یاب به‌دنبال شناسایی مسئله‌هایی است که پیرامون یک‌موضوع سازمانی یا رخداد اجتماعی قابل طرح و بررسی است. مقاله حاضر که با مشارکت بیش از 60 استاد حقوق و قضات با تجربه تهیه شده است به‌عنوان یک پژوهش مسئله‌یاب به دنبال کشف و شناسایی سؤال‌ها و مسائل حقوقی در ارتباط با ناآرامی‌های ۱۴۰۱ ایران است.
به گزارش «مبلغ» – هر چند ناآرامی های ایران تا حدی فروکش کرده است ولی عدم توجه به بسترهای شکل گیری این ناآرامی ها به خصوص در حوزه حقوق معترضین و عدم توجه به تمام ابعاد آن، می تواند اتفاقی مشابه را رقم بزند. فصلنامه دانشنامه های حقوقی به کمک بیش از 60 استاد دانشگاه و پژوهشگر مسائل حقوقی سعی کرده است مسائل حقوقی موجود در این ناآرامی ها را پایش نماید و آن را در معرض دیدگان اندیشمندان حوزه و دانشگاه قرار دهد. سید مصطفی محقق داماد به همراه سید حسین صفایی سردبیر نشریه دانشنامه های حقوقی و محمد درویش زاده رئیس پژوهشکده فقه و قانون ایران به کمک بیش از 60 استاد حقوق و قضات باتجربه و وکلای برجسته کشور، در تهیه این مقاله مشارکت داشته اند.
نسخه کامل این مقاله را که در آذر 1401 در فصلنامه تخصصی دانشنامه های حقوقی منتشر شده است، می توانید از اینجا دریافت نمایید.
در ادامه بخشی از این مقاله را که به مسائل و چالش‌های فراروی فقه و نهاد روحانیت در ارتباط با ناآرامی‌های 1401 می پردازد مرور می کنیم:
این مسائل به طور عمده از نوع مسائل «فرصت ساز» و «پیشگیری‌کننده» است؛ چرا که مسائلی فراروی فقه و نهاد روحانیت رسمی پدید آمده است که بررسی و پژوهش آن‌ها می‌تواند موجب شناخت ظرفیت‌ها و مسیرهای نوینی در حکمرانی فقهی شود. اهم این مسائل به شرح زیر است:
1- موردپژوهی رفتار و واکنش‌های حوزه‌های علمیهدر جریان ناآرامی‌های 1401 با نگرش به الزامات قانونی، وظایف سنتی، اهداف و نقش‌های اجتماعی چه نتایجی را نشان می‌دهد؟
2- سؤال قبل عیناً در خصوص واکنش هر یک از شخصیت‌های حوزوی (اشخاص حقیقی) قابل طرح و تکرار است.
3- موردپژوهی رفتار و گفتار امامان جمعه و [جماعات بزرگ] عیناً به شرح فوق قابل طرح و تکرار است.
4- موردپژوهی رفتار و گفتار نمایندگان ولی فقیه در سراسر کشور عیناً به شرح فوق قابل طرح و تکرار است.
5- موردپژوهی تهدید، شعار، توهین و تعرض به روحانیون ملبس به لباس روحانیت از نظر عوامل و تحلیل‌های جرم شناختی مؤثر بر این پدیده چه نتایجی را نشان می‌دهد؟
6- موردپژوهی تهدید، شعار، توهین و تعرض به حوزه‌های علمیه، مساجد و مکان‌های مذهبی از نظر عوامل و تحلیل‌های جرم شناختی مؤثر بر این پدیده چه نتایجی را نشان می‌دهد؟
7- موردپژوهی تهدید، شعار، توهین و تعرض به خانم‌های چادری و محجبه و افرادی که ظاهر اسلامی دارند از منظر عوامل و تحلیل‌های جرم شناختی مؤثر بر این پدیده چه نتایجی را نشان می‌دهد؟
8- مبانی فقهی عدم ارائه خدمات و نیز پلمپ محل فعالیت اشخاص به دلیل حضور افراد فاقد حجاب اسلامی در محیطهای عمومی چیست؟
9- مبانی فقهی اجباری شدن پوشش اسلامی در محیطهای عمومی چیست و چه زمینه‌هایی برای بازنگری آن وجود دارد؟
10- دو عنصر زمان و مکان چه تحولاتی را در کارکرد نهادهای فقهی پیش‌بینی شده در قانون اساسی (مجمع تشخیص مصلحت، شورای نگهبان، نهاد رهبری، مجلس خبرگان رهبری قانون اساسی، ریاست قوه قضائیه و …) ضروری ساخته است؟
11- چه الزامات فقهی برای مخاطب قرار دادن شخص یا نهاد رهبری در مطالبات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی لازم‌الرعایه است؟ و چه زیرساخت‌های فقهی از این الزامات حمایت یا آن را محدود می‌کنند؟
12- بررسی فقهی ترکیب «مبانی اسلام» مندرج در اصل 27 قانون اساسی با نگرشی به ناآرامی‌های 1401 چه نتایجی را نشان می‌دهد؟
13- مورد پژوهی احکام قضایی صادره در جریان ناآرامی‌های 1401 با عنوان جرم محاربه بر اساس ضوابط و سوابق فقهی چه نتایجی را نشان می‌دهد؟
14- مورد پژوهی احکام قضایی صادره در جریان ناآرامی‌های 1401 با عنوان جرم بغی بر اساس ضوابط و سوابق فقهی چه نتایجی را نشان می‌دهد؟
15- مورد پژوهی احکام قضایی صادره در جریان ناآرامی‌های 1401 با عنوان جرم افساد فی‌الارض بر اساس ضوابط و سوابق فقهی چه نتایجی را نشان می‌دهد؟ تحلیل «حقِ بر نافرمانی مدنی» بر اساس ضوابط و سوابق فقهی چه نتایجی را نشان می‌دهد؟
16- تحلیل «حقِ بر اعتصاب»بر اساس ضوابط و سوابق فقهی چه نتایجی را نشان می‌دهد؟
17- نسبت سنجی نافرمانی مدنی و حق بر اعتراض و اعتصاب با حدود محاربه، بغی و افساد فی‌الارض از منظر فقهی چه نتایجی را نشان می‌دهد؟
18- اجرای احکام سالب حیات در جریان ناآرامی‌های 1401 از نقطه نظر قواعد «منع تنفیر» و ضرورت «تأمین امنیت اجتماعی» و جایگاه «عرف» چه نتایجی را نشان می‌دهد؟
منبع: فصنامه دانشنامه های حقوقی- شماره 16- پاییز 1401