وقتی صبوری امام حسن دشمن را به گریه می اندازد

به گزارش مبلغ – برای ساختن جامعه ای نمونه و تربیت انسان های کامل و سالم، اصول و روش هایی لازم است که انسان در سایه آن ها بتواند به دور از هر گونه انحراف مسیر سعادت را بپیماید.

ارائه کامل ترین و سالم ترین روش های اطمینان بخش تربیتی، انسان را به سعادت حقیقی و زندگی جاودانه و رضای پروردگار متعال نزدیک می کند. این شیوه ها را می توان از زندگی و رفتار و گفتار اسوه های حقیقی دین اسلام و پیشوایان راستین به دست آورد.

در این گزارش، به مناسبت ولادت امام حسن (ع) به بررسی بخشی از کتاب «سیره تربیتی امام حسن مجتبی علیه السلام» به قلم حجت الاسلام عبدالکریم پاک نیا پرداخته ایم، به امید این که بتوانیم از راه و روش آن پیشوای معصوم کمال بهره را برده و در پرتو رهنمودهای نورانی اش تربیت شویم.

برای ساختن جامعه ای نمونه و تربیت انسان های کامل و سالم، اصول و روش هایی لازم است که انسان در سایه آن ها بتواند به دور از هر گونه انحراف مسیر سعادت را بپیماید.

ارائه کامل ترین و سالم ترین روش های اطمینان بخش تربیتی، انسان را به سعادت حقیقی و زندگی جاودانه و رضای پروردگار متعال نزدیک می کند. این شیوه ها را می توان از زندگی و رفتار و گفتار اسوه های حقیقی دین اسلام و پیشوایان راستین به دست آورد.

در این گزارش، به بررسی بخشی از کتاب «سیره تربیتی امام حسن مجتبی علیه السلام» به قلم حجت الاسلام عبدالکریم پاک نیا پرداخته ایم، به امید این که بتوانیم از راه و روش آن پیشوای معصوم کمال بهره را برده و در پرتو رهنمودهای نورانی اش تربیت شویم.

مقام امام حسن(علیه السلام) در نگاه اهل بیت(علیهم السلام)

برای ساختن جامعه ای نمونه و تربیت انسان های کامل و سالم، اصول و روش هایی لازم است که انسان در سایه آن ها بتواند به دور از هر گونه انحراف مسیر سعادت را بپیماید.

ارائه کامل ترین و سالم ترین روش های اطمینان بخش تربیتی، انسان را به سعادت حقیقی و زندگی جاودانه و رضای پروردگار متعال نزدیک می کند. این شیوه ها را می توان از زندگی و رفتار و گفتار اسوه های حقیقی دین اسلام و پیشوایان راستین به دست آورد.

در این گزارش، به بررسی بخشی از کتاب «سیره تربیتی امام حسن مجتبی علیه السلام» به قلم حجت الاسلام عبدالکریم پاک نیا پرداخته ایم، به امید این که بتوانیم از راه و روش آن پیشوای معصوم کمال بهره را برده و در پرتو رهنمودهای نورانی اش تربیت شویم.

مقام امام حسن(علیه السلام) در نگاه اهل بیت(علیهم السلام)

اتفاق نظر دارند. ابن حجر عقلانى از دانشمندان اهل سنت مى نویسد: هنگامى که حسن بن على از دنیا رفت یکى از دشمنان سرسخت آن حضرت در تشییع جنازه او گریه مى کرد. حسین بن على به او گفت: تو با آن همه اذیت و آزار و مخالفت که در مورد برادرم روا مى داشتى باز هم گریه مى کنى ؟! او گفت : که من با کسى دشمنى مى کردم صبورتر و حلیم تر از این کوه ها بود.

و بالاخره در مورد مقام بلند و رفیع آن حضرت همین قدر کافى است که امام باقر علیه السلام مى فرماید: امام حسین علیه السلام به خاطر عظمت امام حسن علیه السلام هیچ گاه در مقابل سخن او حرفى نمى زد. و حضرت سیدالشهداء با آن جلالت و بزرگوارى خویش در مقابل رفتار و گفتار حضرت مجتبى در مدت امامت آن حضرت تسلیم محض بود.

جایگاه تربیت از جوامع مسلمان تا منشور حقوق بشر

موضوع تربیت امروزه نه تنها در جوامع و خانواده هاى مسلمان مورد توجه قرار گرفته و هر پدر و مادرى آرزو مى کند که فرزندان خود را طبق رهنمودهاى صحیح و اصول و ارزشهاى الهى تربیت کرده و در نهایت فرزندى رشد یافته و کارآمد داشته باشد، بلکه اهداف عالى و اخلاقى تعلیم و تربیت از مهم ترین دغدغه هاى جهانى است. سازمان ملل متحد در بند 2 از ماده 26 اطلاعیه جهانى حقوق بشر، مقرر داشته است که:

تعلیم و تربیت باید به توسعه شخصیت انسان و تقویت و احترام به حقوق بشر و آزادى هاى اساسى متوجه گردد و تفاهم و اغماض و مودت را بین کلیه ملل و دسته هاى نژادى و مذهبى به وجود آورد و موجب پیشرفت فعالیت هاى ملل متحد در راه حفظ صلح شود.

ضرورت تربیت در نگاه امام حسن مجتبی(ع)

انسان موجودی متعالی و دارای استعداد رسیدن به کمال است و برای سیر تکاملی خویش نیازمند پیروی از یک روش تربیتی قوی و کامل می باشد. انسان فاقد تربیت، فاقد همه چیز است، پس باید به دنبال تربیت روح و روان خویش باشد.

امام مجتبی علیه السلام در زمینه ضرورت تربیت روحی و معنوی انسان و تغذیه روان او می فرماید: تعجب مى کنم از فردى که در غذاى جسمانى خود فکر مى کنند (که سالم و بهداشتى و پاکیزه باشد) اما در غذاى روح و جان خویش نمى اندیشد، در نتیجه شکم خود را از غذاهاى زیانبخش حفظ مى کند ولى برایش اهمیتى ندارد که افکار پلید و ناپسند در روان او وارد شده و وجودش را در معرض افکار پست و انحرافى قرار دهند.

آرى تربیت روح و روان یک انسان، خیلى مهمتر از پرورش جسم اوست و مى توان گفت اگر جسم انسان صدمه ببیند، در بسیارى موارد قابل ترمیم و جبران است و یا لااقل قابل تحمل مى باشد، اما آرى تربیت روح و روان یک انسان، خیلى مهمتر از پرورش جسم اوست و مى توان گفت اگر جسم انسان صدمه ببیند، در بسیارى موارد قابل ترمیم و جبران است و یا لااقل قابل تحمل مى باشد، اما ضربه روحى و روانى سال هاى طولانى انسان را رنج مى دهد و در اکثر موارد غیر قابل جبران بوده و تحمل آن خیلى مشکل است.

نکته دیگرى که در اهمیت و ضرورت تربیت باید به آن اشاره شود، این که تربیت یک امر موقتى و سریع نیست، بلکه نیاز به زمان و صبر و بردبارى دارد و استقامت و عشق و پشتکار مى طلبد. تربیت یک انسان ممکن است سال ها طول بکشد و نتیجه زحمات پدران و مادران در مورد پرورش ‍ فرزندشان به سال ها وقت نیاز دارد. جواهر لعل نهرو مى گوید: در ظرف دو سال مى توان ساختمان کارخانه ذوب آهن را به پایان برد ولى جهت ساختن و تربیت یک انسان کارآمد و مدیر براى این صنعت حداقل بیست سال وقت لازم است.

ایام کودکی بهترین فرصت برای تثبیت راه صحیح زندگی است

امام على علیه السلام به حضرت مجتبى فرمود: قلب کودک نورس مانند زمین خالى و آماده کشت است. هر تخمى که در آن کاشته شود قبول نموده و پرورش مى دهد، فرزند عزیزم! من از دوران کودکى تو استفاده کردم و قبل از آن که دل تربیت پذیر تو، سخت شود و عقلت را مسائل دیگرى به خود مشغول نماید به تربیت و تعلیم تو اقدام نمودم.

طبق رهنمود امیرمومنان على علیه السلام بهترین دوران تربیت همان ایام طفولیت مى باشد و عالیترین فرصت براى فراگرفتن راه صحیح زندگى همان مقطع مى باشد. زیرا قدرت تقلید و اقتباس و حس قبول آموزه هاى روشن زندگى در کودکان و نوجوانان از بزرگترها خیلى شدید است و کودک مى تواند تمام اعمال و رفتار و گفتار مربى را به بهترین صورت حفظ کند و خود را به آن عادت دهد. امام حسن(ع): تقوای همسر ضامن امنیت و احترام در خانواده است

خانواده از مهم ترین عوامل نقش آفرین در عرصه تربیت از نظر وراثت و محیط است که مهم ترین هدف از تشکیل آن، ایجاد و پرورش نسل جدید و هدایت آن به سوى اهداف عالى تربیتى مى باشد. خانواده کانون مقدسى است که در پرتو پیوند زناشویى دو انسان پایه گذارى شده و با پیدایش ‍ فرزند جلوه اى نو به خود مى گیرد. نتیجه این پیوند فرزندانى است که هر کدام ممکن است در اثر تاثیرگذارى خانواده در آینده سربار یا سرباز جامعه باشند.

روانشناسان اجتماعى خانواده را یکى از پاسداران آثار تمدن و فرهنگ جوامع مختلف انسانى مى دانند.

وقتى سخن از خانواده به میان مى آید در ذهن انسان، پدر و مادر جلوه مى کند، کودک از مادر درس زندگى و عشق و محبت مى آموزد و از پدر درس ‍ اقتدار و انضباط و چگونگى موضع گیرى در برابر مسائل و حوادث اجتماعى .

پدر که رکن مهم خانواده است و به عنوان عامل محیطى و وراثتى نقش ایفا مى کند، باید داراى شرایط شایسته و صفات خوب و پسندیده و سجایاى اخلاقى و انسانى باشد. یک خانواده اصیل زمانى مى تواند در آغوش خود فرزندان شریف و با فضیلتى بپرورد، که مدیر آن خاندان دچار انحراف و انحطاط نگشته باشد، و سجایاى عالیه خانوادگى خود را که سرمایه شرف و عزت آن خانواده است مانند گوهر گرانبهایى در محیط خانواده خود حفظ کند. اما ضعف مبانى ایمانى و اخلاقى یک پدر مانند بیمارى سرطان بر پیکر خانواده اصیل و نجیب پنجه انداخته و ریشه هاى فضائل و شرافت را یکى پس از دیگرى از بین مى برد.

حضرت مجتبى علیه السلام به مردى که براى نظرخواهى و مشاوره در مورد خواستگاران دخترش به حضور آن حضرت آمده بود، فرمود: براى همسرى دخترت مردى باتقوا و مومن انتخاب کن، زیرا اگر او دختر ترا دوست بدارد وى را احترام خواهد کرد و اگر از او خوشدل باشد به وى ستم روا نمى دارد.

هنگامى که از امام حسن علیه السلام سوال شد، انسان هاى لئیم و پست چه کسانى هستند؟ امام فرمود: انسان پست و لئیم کسى است که به فکر خود بوده و به همسر خود بى اعتنا باشد و او را به حال خود رها کند.

بلى اگر انسان همسر خویش را گرامى بدارد و او را به عنوان امانت الهى بنگرد و با رعایت حقوق همسر خویش زمینه آرامش و امنیت فکرى و روحى را در منزل به وجود آورد، همسر او مى تواند با نیروى کامل و افکارى سالم و روحیه اى پر نشاط به وظیفه خطیر مادرى و تربیت فرزندانى وارسته اقدام نماید. نتیجه این رفتار در مرحله اول عاید والدین و جامعه بوده و زمینه پرورش و رشد نسلى پاک ، ستوده خصال و ایده آل فراهم خواهد آمد.

چنان که امیرمومنان علیه السلام خطاب به مدیران خانواده ها فرمود: همسرانتان در نزد شما امانت خداوند هستند، آنان را ناراحت نکنید و به کارهاى سخت و دشوار وادار ننمایید.

آرى مادر امانت حق تعالى است و در دامن خویش امانتى بس ارزشمند مى پرورد، پدر به عنوان مدیر خانواده باید زمینه این امانتدارى را فراهم نماید. در سیره عملى امام مجتبى علیه السلام احترام به همسر و رعایت حقوق او کاملا مشهود است .

بر این اساس پدر خانواده مى تواند، با خوشرفتارى و ارتباط کلامى با بار مثبت و عاطفى و رعایت حال همسر خویش از مشکلات روحى و آلام روانى وى کاسته و زمینه تربیت صحیح کودکان را فراهم آورد.

مادر منبع اصلى تغذیه روحى و جسمى کودک است

از طرفی مادر نیز نقش قابل توجهی در رشد و شکوفایی استعداد فرزندان در محیط خانه دارد تا آن جا که یکی از عوامل سعادت و شقاوت انسان را در گرو اعمال مادر او دانسته اند. حضرت مجتبی علیه السلام در مورد نقش ویژه مادر در ساختار شخصیت افراد سخنی دارد که ما را در درک این مهم یاری می کند.

آن حضرت هنگامى که با معاویه مناظره مى کرد در مورد یکى از علل انحراف معاویه از محور حق و انحطاط اخلاقى وى و گرایش او به باطل و کجروى ها، به نقش مادرش هند اشاره کرده و فرمود: معاویه! چون مادر تو هند است و مادر بزرگت نثیله مى باشد و در دامن چنین زنان پست و فرومایه پرورش یافته اى. این گونه اعمال زشت از تو سر مى زند و سعادت ما اهل بیت پیامبر، در اثر تربیت در دامن مادرانى پاک و پارسا همچون خدیجه و فاطمه مى باشد.

بنا بر این مادر به عنوان سمبل عاطفه و مهر و محبت، در شکل گیرى و رشد شخصیت روحى و جسمى کودک بیشترین اثر را دارد، او به عنوان عامل دیگر وراثتى و محیطى از هنگام انعقاد نطفه تا رسیدن به سن آموزش در فرزندان بیشترین نقش را ایفا مى کند، به ویژه در نه ماه دوران باردارى و دو سال ایام شیردادن که در آغوش مادر یا در کنار اوست، ساختار روانى و اخلاقى کودک همزمان با پرورش جسم او در حال رشد است و مادر اصلى ترین منبع تغذیه روحى و جسمى، و محرم راز و ملجا و پناهگاه کودک مى باشد.

امام مجتبى علیه السلام به همین خاطر براى داشتن مادرى شایسته همیشه افتخار مى کرد و مى فرمود:

من پسر بهترین بانوان و سرور زنان عالم هستم، من فرزند زنان نجیب و پاک هستم.

محافل اجتماعی سرنوشت انسان را به سعادت و شقاوت سوق می دهد

بعد از خانواده دوستان، هم بازی ها و هم کلاسی های یک کودک می توانند به عنوان یک عامل محیطی در تربیت و خلق و خوی او تاثیرگذار باشند. کودک و نوجوان گرایش زیادی به دوستان هم سن و سال خود دارد و بدون تردید این همنشینی و هم گرایی دوستان در یکدیگر موثر خواهد بود. البته معاشرت با دوستان صمیمی یک نیاز طبیعی است و لذت بخش ترین ساعات زندگی برای یک کودک و نوجوان لحظاتی است که با دوستان سپری می کند.

پیشوایان معصوم ما ضمن بیان اثرهای مثبت و منفی رفاقت و همنشینی، پیروان خود را به مصاحبت با افراد شایسته سوق داده اند. حضرت مجتبی علیه السلام در این رابطه به فرزندش می فرماید: «فرزندم! با هیچ کس دوستی نکن مگر این که از رفت و آمد (و خصوصیات روحی واخلاقی) او آگاه گردی، هنگامی که دقیقا بررسی نمودی و معاشرت با او را برگزیدی، آنگاه با او براساس گذشت و چشم پوشی از لغزش ها و یاری کردن در سختی ها دوستی کن.»

همچنین آن حضرت در بخشى از سخنانش که به جناده بن ابى امیه در آخرین روزهاى زندگى با برکت خویش بیان کرد، به نشانه ها و علائم دوست خوب و شایسته اشاره نموده و مى فرماید: اى جناده ! اگر خواستى با کسى رفاقت کنى و احتیاج به مونس تو را به رفاقت واداشت، با کسى دوستى کن که رفاقت او زینت و آرایش براى شخصیت تو بوده و پاسدار خدمات تو باشد. هرگاه از او یارى طلبیدى یاریت کند، هرگاه سخنى گفتى تو را تصدیق نماید، اگر به او نزدیک شدى تو را محترم شمرده و مقامت را گرامى دارد، اگر دست نیاز به سویش ‍ دراز کردى دستت را رد نکند، اگر مشکلى داشتى و گرهى در کارت افتاد آن را بگشاید، اگر از تو نیکى و خوبى ببیند آن را فراموش نکند، اگر خواسته اى داشتى آن را برآورد، هرگاه خاموشى گزیدى، او با تو آغاز به سخن کند، اگر گرفتارى براى تو پیش آمد با تو همدردى نماید. از جانب وى به تو رنج و گزندى نرسد، هنگام سختى ها تو را بى یاور نگذارد و اگر در حال تقسیم با هم به اختلاف برخیزید تو را بر خود مقدم بدارد.

همچنین امام حسن مجتبی علیه السلام در سخنی هم به اصل تاثیر مجالس اجتماعی اشاره دارد و هم به شرکت در محافل سالم و مفید توصیه و ترغیب می فرماید، آن جا که می فرماید: «هر کس پیوسته به مساجد برود یکی از هشت بهره را خواهد برد: آیه و نشانه ای محکم، برادری سودمند، علمی نو، رحمتی مورد انتظار، سخنانی که او را به راه راست هدایت می کند و یا سخنی که او را از هلاکت می رهاند.»

کسب روزی حلال در تربیت کودک تاثیر مستقیم دارد

گذشته از این که پدر باید نیازهاى روحى همسر و فرزندان را تامین نماید، باید با تهیه غذاى حلال و توسعه در زندگى براى رشد سالم و صحیح جسمى آنان نیز زمینه سازى نماید.

چنان که مى دانیم اثر غذا در فرزندان ، قبل از این که آن ها به این عالم قدم بگذارند، امرى مسلم و تردیدناپذیر است و در طول تربیت هم باید کاملا مراعات شود. یک فرد مسلمان براى تربیت صحیح فرزندان ، باید سفره هاى هر چند ساده ولى با غذاها و خوردنى هاى حلال و پاک را در منزل بگستراند.

این کار خواص متعددى دارد که یکى از آن ها به وجود آمدن زمینه رشد فضائل اخلاقى و خصال پسندیده در کودکان و نوجوانان مى باشد. از دیدگاه فرهنگ اهل بیت علیهم السلام غذایى که مصرف مى کنیم و به خانواده خود مى خورانیم، علاوه بر آثار مادى که در جسم ها بر جاى مى گذارد، آثار دیگرى هم در روح و روان و شخصیت معنوى ما ایجاد مى کند. این نوع از آثار را آزمایش هاى مادى و تجربه هاى عملى و عینى نمى تواند ثابت کند، اما از نظر مکتب تربیتى اهل بیت علیهم السلام امرى کاملا واضح و پذیرفته شده مى باشد.

روایاتى بسیار در مورد فراهم نمودن غذاى حلال و تاثیر آن بر روحیات افراد نقل شده که از موضوع بحث خارج است و مجال مفصلترى مى طلبد.

در این جا فقط به گفتارى از امام مجتبى علیه السلام اکتفا مى کنیم، آن حضرت در این مورد مى فرماید: از نشانه هاى انسان هاى باایمان انتخاب شغل حلال و درآمد مشروع است.

آنان از راه درست و مشروع معاش خود را تامین مى کنند و اولاد خود را با این درآمد پرورش مى دهند. یکى از آثار مهم درآمد از راه حلال، به وجود آمدن فضایى معنوى و آکنده از فضائل و کمالات در خانواده است که در آن فضا فرزندان رشد مى یابند. داستانى مشهور در این رابطه نقل شده است که نشانگر تاثیر غذا در رفتار و کردار فرزندان مى باشد.

داستان عالم اصفهانى…

نقل کرده اند که یکى از علماى بزرگ اصفهان در عصر صفویه، امامت مسجد جامع شهر را به عهده داشت. شبى پسر خردسال خویش را به همراه خود به مسجد آورده بود، پسربچه از ورود به مسجد خوددارى کرده و در حیاط مسجد نشست. پس از رفتن پدر، چشم پسرک به مشک آبى افتاد که متعلق به یکى از نمازگزاران بود. وى آن را با سوزنى سوراخ کرده و با آبى که از آن مى ریخت، مشغول بازى شد. پس از پایان نماز، پدر از این موضوع آگاه شد و بعد از جبران خسارت صاحب مشک، دست پسر را گرفته و با حالتى ناراحت و غمگین به خانه آمد.

او در خانه بعد از نقل ماجرا خطاب به همسرش گفت: من در تغذیه، تهیه درآمد حلال، رعایت آداب و رسوم اسلامى، قبل از انعقاد نطفه و بعد از آن و همچنین در دوران کودکى و نشو و نماى فرزندمان با جدیت تمام کوشیده ام، ولى لغزش و خطاى امروز این کودک نشانگر تقصیر یکى از ما دو نفر است.

مادر درنگى نموده و بعد از اندکى تامل و تفکر گفت: من هم مثل شما در رعایت آداب شرعى و نکات تربیتى کمال دقت را به عمل آورده ام، اما یک بار هنگامى که به این طفل باردار بودم، به منزل همسایه رفتم، درخت انار همسایه توجه مرا به خود جلب کرد و من یک لحظه وسوسه شدم و بدون اجازه همسایه به یکى از انارها سوزنى فرو برده و مزه آن را چشیدم. ممکن است لغزش امروز کودک از خطاى آن روز من ریشه گرفته باشد و اشتباه آن روز من، در عمل امروز فرزندمان جلوه نموده است.

مرحوم الهى قمشه اى در دیوان خویش در مورد انسان هاى حلال طلب و آثار آن چنین سروده است:

به روزى در پى کسب حلالند

به حشر آسوده ز اندوه و وبالند

دهد رزق حلال آسایش دل

شود بر طاعت دلدار مایل

حرام از دل برد مهر و وفا را

کند ناپاک قلب باصفا را

 

تهیه و تنظیم: مهدی زارعی شبخانه