فقیران گرسنه در اطراف حرم امام رضا و ناکامیها در کرامت انسانی
یادداشت محمدرضا زائری درباره کتاب امام رضا(ع) و کرامت انسانی به قلم استاد محمد حکیمی در پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ
زمانی که نخستین جلد از دائرةالمعارف گرانسنگ و عظیم «الحیاة» منتشر شد، بر آن سه نام را بهعنوان مؤلفان دیدم؛ محمدرضا، محمد و علی حکیمی.
استاد علامه محمدرضا حکیمی را پیشتر از آن میشناختم، با آثار متعددی که خورشیدی سرخ و خونین بر سپیدی جلدهایشان تکرار میشد. دانستم که دو دیگر برادران بزرگوار ایشانند که اهل فضل و علم و ساکن مشهد مقدس هستند.
بعدها کتابهای دیگری به قلم جناب استاد محمد حکیمی دیدم و خواندم و بهره بردم تا این کتاب آخر که «امام رضا علیهالسلام و کرامت انسانی» نام دارد و ارادت مرا به ایشان دوچندان ساخت.
رویکرد کتاب مانند سایر آثار ایشان حدیثی و مبتنی بر میراث روایی خاندان رسالت است، اما موضوع کتاب و تقسیمبندی فصول و عناوین را بسیار نوگرایانه و کاربردی انتخاب کردهاند.
ما همواره به دلایل گوناگون ازجمله تلاش برای حفظ تمایز و هویت مستقل خود در مقابل تهدیدها از ایمان سخن گفتهایم و تمرکز فراوانتری بر خصوصیات اعتقادی داشتهایم و به این ترتیب از یک مسئله اساسیتر یعنی اشتراک انسانی خود با سایر بشر غافل شدهایم، درحالیکه کرامت انسان و ارزش آحاد بشر از منظر خلقت و عنایت الهی یک اصل بسیار بنیادین در معارف دینی ماست.
استاد محمد حکیمی به موضوع «انسان» توجه کرده و در این کتاب از «موجودی باکرامت» نوشتهاند:«این موجود برتر و باکرامت، همین انسانی است که در سراسر کره خاکی پراکنده است و همگان از او سخن میگویند و جایگاه و ارزش او را میستایند و از حقوق او دفاع میکنند. با این همه عظمت و بیکرانگی هستی او، انسان همواره مظلوم زیسته و از حقوق خود محروم بوده است.
اکنون باید ژرف بیندیشیم که این انسانها با آن همه اوج و عظمت خدایی، همانها هستند که در کوچه و بازار و شهر و روستا پراکندهاند، همان کارگران ساختمانی، همان کشاورزان آفتابسوخته دشتها و همان معدنچیان زغالسنگ هستند.»
نویسنده پس از این به جستجوی علت ناکامیها و ناهنجاریها در حوزه آسایش و کرامت انسان میپردازد و ریشه این نابسامانی را در این میبیند که یا کرامت انسان شناخته نمیشود و یا راه برای گرامیداشت او هموار نیست و موانع این راه «از جنس انسان است؛ یعنی انسان سد راه انسان است و همین انسان حقوق انسانها را پایمال میکند و به انسانها ستم روا میدارد.»
مؤلف معتقد است که اگر بخواهیم رضایت امام هشتم علیهالسلام را محقق کنیم باید بکوشیم که در اطراف حرم ایشان نیازمندی گرسنه باقی نماند: «خواسته امام در این است که پیروان ایشان در آتش دشواریهای زندگی نسوزند و همواره با رنجهای جانکاه دست به گریبان نباشند. سالهاست که برای شکوه ظاهری بارگاه ملکوتی امام تلاش میشود، اکنون بکوشند و برنامهریزی کنند که در مشهدالرضا فقیری یافت نشود، بیمار بیدارویی وجود نداشته باشد و دختر و پسر محروم از ازدواج به هم برسند.»
کتاب بخشهای متنوع و سرفصلهای جذابی دارد؛ ازجمله: کرامت انسانی در گفتگوهای علمی، چشمپوشی و کرامت انسانی، کرامت انسانی بینوایان، حقمحوری و کرامت انسانی.
در بخشی از کتاب با عنوان «کرامت انسانی و احترام به اندیشهها» چنین میخوانیم: «افکار و اندیشههای هر انسانی باید مورد احترام باشد و جامعه به باورهای آنان حرمت نهند، امام رضا علیهالسلام از امام علی علیهالسلام نقل کردند که مسلمانان به پیامبر گفتند: ای رسول خدا! اگر کسانی را که در حوزه قدرت تو هستند، در پذیرش اسلام مجبور کنی، نفرات ما زیاد میگردد و در برابر دشمنان نیرومند میشویم. پیامبر در پاسخ فرمود: من هیچگاه با انجام دادن کاری که بدعت است و درباره آن دستوری نرسیده، به دیدار خدا نخواهم رفت. خدای متعال پس از این جریان این آیه را فرو فرستاد: ای محمد! اگر خدا میخواست همه مردم روی زمین به دین میگراییدند. آیا تو مردم را مجبور میسازی که دینباور باشند؟»
مؤلف در اینجا به تشریح این نکته میپردازد که اقتضای کرامت انسانی اختیار و آزادی مردم در انتخاب آیین و عقیده است و در حقیقت «احترام و کرامتی که انسانها دارند، مانع میگردد که پیامبر اسلام همگان را بهاجبار به دینباوری وادارد و با زور و قدرت آنان را معتقد بار آورد، زیرا که چنین دینباوری جایگاه و کرامت انسانی انسانها را نادیده میگیرد و این کار در منطق دین نادرست است.«
بخشهای مختلف کتاب که بر اساس سخنان امام هشتم علیهالسلام شکل گرفته و سرشار از احادیث نورانی پیامبر اکرم و خاندان مطهر ایشان است، تصویری کمتر دیدهشده از رأفت و محبت اولیای خدا نسبت به انسان ترسیم میکند و چشماندازی متفاوت از جامعه اسلامی چنانکه خاندان پیامبر خواستهاند، پیش چشم خواننده قرار میدهد.
«امام رضا (ع) و کرامت انسانی»
نویسنده:محمد حکیمی
ناشر: به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی) ، چاپ دوم ۱۳۹۹/ ۱۳۶ صفحه
