۱۶ سال امامت جماعت و تالیف ۵۰ کتاب/ از زن و آزادی تا نقد کمونیسم
یادبود مرحوم آیت الله سید رضا صدر که آثار قلمی زیادی به یادگار گذاشت
۱۲ آبان سال ۱۳۷۳ش (۲۸ جمادی‌الاول ۱۴۱۵ق) سالروز درگذشت آیت الله سید رضا صدر است. او با تلاش بی وقفه خویش، ضمن تدریس، خطابه و تربیت طلاب، توانست تألیفات و آثار قلمی زیادی براساس نیاز فرهنگی جامعه از خویش به یادگار بگذارد.
پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، به مناسبت سالروز درگذشت این عالم مولف و اندیشمند، گزارشی از زندگی او را مرور کرده است.
از سمت چپ: سید صدرالدین صدر ( پدر)، سید رضا صدر و سید موسی صدر
لقب صدر برای این خاندان
آیت الله سید رضا صدر (۱۳۰۰ش – ۱۳۷۳ش)، فرزند آیت الله سید صدرالدین صدر و برادر امام موسی صدر از علما و مراجع شیعه بود. خاندان صدر شاخه‌ای از خاندان شرف‌الدین و شرف‌الدین شاخه‌ای خاندان نورالدین است.
این خاندان تا سال‌ها در جبل عامل لبنان می‌زیستند و از این رو به عاملی مشهورند. این خاندان از نوادگان امام موسی کاظم علیه اسلام و از خاندان‌های مشهور مذهبی در ایران، عراق و لبنان است.
لقب صدر برای این خاندان به جهت انتساب به سید صدرالدین موسوی عاملی اصفهانی است که به سبب شهرت علمی و به ویژه فقهی وی، فرزندانش همه به صدر معروف شدند. چون در اصفهان زندگی می‌کرد، برخی از فرزندانش به صدر اصفهانی مشهور شدند.
برخی نیز به جهت مهاجرت او در کودکی از سرزمین جبل عامل به عراق، به صدرزاده یا صدرعاملی معروف شدند. چندین تن از عالمان خاندان صدر به صدرالدین ملقب‌اند.
جایگاه ممتاز دینی، علمی
جایگاه ممتاز دینی، علمی و حوزوی سید صدرالدین عاملی موجب شد تا اغلب فرزندان، نوادگان، احفاد و اعقاب پسری اش با اقتباس از نام او، “صدر”، “صدر عاملی”، “صدر جبل عاملی”، “صدر اصفهانی”، “صدر کاظمینی” یا “صدرزاده” نامیده شوند . شاخه هایی نیز البته بعدها به “عاملی”، “خادم الشریعه” و “مستجاب الدعواتی” شهرت یافتند.
جایگاه سید رضا صدر در خاندان صدر
پدربزرگ سید رضا، آیت‌الله سید اسماعیل صدر بود که در سال ۱۲۱۶ شمسی در اصفهان به دنیا آمد ولی پدر و مادر او از جبل عامل لبنان به این شهر هجرت کرده بودند.
در زمان حکومت خلفای عثمانی در لبنان، که قتل و غارت شیعیان کار عادی و روزمرّه کارگزاران آن حکومت شده بود، پدر سید اسماعیل که در روستای «شدغیث» از حومه «معرکه» در «جبل عامل» لبنان سکونت داشت آن آبادی را به سوی عراق ترک می‌کند و بعد از اقامتی کوتاه در آنجا، به طرف ایران حرکت کرده و در شهر اصفهان (که آن زمان دارای حوزه علمیه پررونقی بود) ساکن می‌شود.
پدر
پدر وی آیت‌الله العظمی سید صدرالدین صدر بودند. وی در شهر مقدس مشهد سکونت گزید. اندکی بعد به دعوت مرجع عالیقدر و بنیانگذار حوزه علمیه قم، شیخ عبدالکریم حایری یزدی، به منظور معاونت و جانشینی ایشان به شهر قم هجرت کرد و پس از سال‌ها تلاش و خدمت، در همان جا دار فانی را وداع گفت.
مادر
صفیه مادر سید موسی، از سلاله پاک پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، دختر آیت‌الله العظمی سید حسین طباطبائی قمی بود.
سیدرضا صدر در کنار پدرش
ولادت
سید رضا در پنجم ماه رمضان ۱۳۳۹ قمری برابر با ۱۳۰۰ شمسی، در مشهد مقدس دیده به جهان گشود. سید رضا صدر از سلسله سادات موسوی است و نسبش با ۳۲ واسطه به امام همام حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) می رسد.
تحصیلات و استادان
سید رضا صدر بعد از سپری کردن دوره دبستان، دروس ادبیات را تا دوره سطح نزد اساتید معروف مشهد مقدس آموخت. از آنجا که حوزه مشهد از نظر علوم ادبی در سطح عالی بود، وی از ادبیات قوی برخوردار بود. دروس مغنی و مطوّل را با شهید مطهری مباحثه می کرد و انس این دو بزرگوار به اندازه ای بود که بعد از عزیمت ایشان به قم، شهید مطهری نیز به قم هجرت نمود.
وی دروس سطح را از اساتید بزرگ حوزه قم فرا گرفت. خود وی در خاطره ای نقل می کرد که تمام کتاب مکاسب را با شهید سید اسدالله مدنی قبل از اذان صبح در حرم حضرت معصومه (علیهاالسلام) مباحثه می کرد.
سید رضا صدر، درس خارج فقه و اصول را از محضر پدر بزرگوارش و آیهالله العظمی سید محمد حجت کوه کمره ای، تا پایان عمر آن دو بزرگوار، آموخت. مدتی هم در درس فقه آیهالله العظمی بروجردی شرکت کرد و از محضر آیهالله سید محمد محقق داماد نیز استفاده های زیادی برد.
ایشان همچنین از شاگردان ممتاز امام خمینی به شمار می آمد و دروس فلسفه و عرفان را از محضر آن حکیم فرزانه فرا گرفت. وی در این زمینه چنین فرموده است: «پنج یا شش نفر بودیم که تقریباً پنج سال نزد حضرت امام عرفان خواندیم و این درس از روی متن خاصی نبود؛ بلکه از مطالبی بود که سینه به سینه از دیگر اساتید عرفان به وی رسیده بود.»
تدریس و تبلیغ
سید رضا صدر به خاطر نبوغی که داشت، در سنین جوانی به درجه اجتهاد رسید و در ضمن تحصیل، دروس حوزه را تدریس می کرد و از استادان نامدار حوزه به شمار می رفت. زمانی که امام خمینی به نجف اشرف تبعید شده بود، از ایشان می خواهد که حتماً اسفار و دیگر کتب فلسفی را در قم تدریس کند که ایشان هم می پذیرد.
برخی از شاگردان سید رضا صدر
برخی از شاگردان وی عبارتند از: سید مصطفی خمینی، مهدی شب‌زنده‌دار، محمد مومن، علی اکبر ناطق نوری و… .
ایشان از سال ۱۳۲۸ ش. درس های اخلاق را شب های پنجشنبه در قم در منزل پدری خود (نزدیک حرم، کوچه بهار) شروع کرد. این درس تا سال ۱۳۴۶ ش. که به تهران عزیمت کرد، ادامه داشت. این درس ها چنان جامع و نافذ بود که هنوز هم بسیاری از فضلای قم خاطره آن را فراموش نکرده اند. درس اخلاق او با عمل توأم بود. وی نمونه بارز این حدیث امام صادق(علیه السلام) بود که به شیعیانش فرمود: «کونوا دعاهً للناس بالخیر بغیر السنتکم».
از راست: غلامرضا گلسرخی کاشانی، مجتبی محمدی عراقی، سید موسی صدر،
عبدالامیر قبلان، سید رضا صدر، سید یونس عرفانی و محمود خلیلی
عزیمت به قم
آیت الله صدر در سال ۱۳۴۶ ش. از قم به تهران عزیمت نمود و در مسجد امام حسین(علیه السلام)، در شرق تهران، به اقامه نماز جماعت و ایراد سخنرانی به مناسبت های مختلف (مانند ماه رمضان، ولادت ها و شهادت های اهل بیت(علیهم السلام) پرداخت.
این سخنرانی ها با استقبال کم نظیری مواجه شد و تأثیرات عمیقی در مردم ایجاد کرد؛ چنان که هنوز هم اثر معنوی آن باقی مانده است. به علاوه، در آنجا درس فلسفه و خارج فقه و اصول نیز تدریس می کرد و هر روز افراد زیادی جهت پرسیدن مسائل شرعی و غیره به ایشان مراجعه می کردند.
شانزده سال امام جماعت مسجد امام حسن عسکری
وی در سال ۱۳۵۷ ش. مجدداً به قم برگشت و مدت شانزده سال در یکی از شبستان های مسجد امام حسن عسکری(علیه السلام) به اقامه نماز جماعت و سخنرانی و تدریس پرداخت.
وفات
مرحوم آیهالله سید رضا صدر، بعد از سال ها مجاهدت علمی، در ۲۸ جمادی الاولی ۱۴۱۵ ق (۱۲ آبان ۱۳۷۳ ش)، در ۷۶ سالگی دار فانی را وداع گفت و به دیدار معبود خویش شتافت. پیکر پاکش از مسجد امام حسن عسکری(ع) تا حرم حضرت معصومه (علیهاالسلام) تشییع شد و پس از به جای آوردن نماز به وسیله آیهالله سید موسی شبیری زنجانی، در صحن بزرگ (آینه)، حجره ۳۳ به خاک سپرده شد.
آثار و تألیفات
- التعلیقه علی العروه الوثقی (نظریات فقهی وی است که به صورت حاشیه بر کتاب العروهالوثقی نگاشته شده است)؛
- استقامت؛
- تفسیر سوره حجرات (تفسیری نو و اخلاقی از سوره حجرات)؛
- پیشوای شهیدان (شرح زندگانی امام حسین(علیه السلام) از تولد تا شهادت)؛
- حُسن یوسف (این کتاب که تفسیر سوره یوسف است، به وسیله حجهالاسلام شیخ مهدی غروی قوچانی در بیروت به عربی چاپ شده است)؛
- دروغ؛
- حسد؛
- راه قرآن؛
- رساله ای در قرآن شناسی؛
- رساله ای در «العداله فی الفقه»؛
- راه محمد(صلی الله علیه وآله)؛
- راه علی(علیه السلام)؛
- راه مهدی(علیه السلام)؛
- زیارتنامه امام رضا(علیه السلام)؛
- زن و آزادی؛
- زیر درختان سدر (مجموعه داستان)؛
- سخنان سران کمونیسم درباره خدا؛
- فلسفه آزاد؛
- مرد وفا؛
- مقدمه غایهالمرام؛
- مقدمه نامه دانشوران؛
- محمد فی القرآن؛
- نشانه هایی از او (دو جلد)؛
- نگاهی به آثار شیخ طوسی؛
- یوم الانسانیه، راجع به حدیث غدیرخم؛
- حسن یوسف – یکی از آثار آیت الله سید رضا صدر
- الاجتهاد و التقلید (فقه استدلالی)؛
- المسیح(علیه السلام) فی القرآن (این کتاب به وسیله مرحوم علی حجتی کرمانی ترجمه شده است)؛
- اربعون و مأتا مسئله فقهیه (دویست و چهل سؤال فقهی)؛ این کتاب حالت تمرینی دارد و مؤلف سؤالات آن را به صورت اجتهادی پاسخ داده است.
- ارث الزوجه (این کتاب فقه استدلالی است و به پیشنهاد آیهالله بروجردی (قدس سره) نوشته شده است)؛
- الفقه علی مذاهب اهل البیت(علیهم السلام) (کتاب الصلاه)؛
- القواعد الثلاث (قاعده الفراغ و التجاوز و الحیلوله)؛
- الفلسفه العلیا؛
- اسلام ما (معرفی اسلام به زبان ساده)؛
- الجهاد و الثوره؛
- بانوی کربلا (ترجمه کتابی است از عایشه بنت الشاطی، نویسنده معروف مصری، در باره زندگی حضرت زینب(س))؛
- برهان صدیقین؛
- سبد (مجموعه ای است همانند کشکول)؛
- خلیفه رسول الله؛
- خواجه نصیرالدین طوسی؛
- حاشیه بر اسفار صدر المتألهین؛
- درست و نادرست؛
- دیوان شعر؛
- رساله فی الاجزاء؛
- رساله فی الحکم نجاسه الباطن؛
- رساله فی الشبهه العبائیه؛
- رساله فی ملاقی (احد اطراف الشبهه المحصوره)؛
- رساله فی مقدمه الواجب؛
- صحائف فی الفلسفه (حاشیه بر منظومه حاج ملاهادی سبزواری)؛
- مقدمه نهج الحق (از علامه حلّی)؛
- نفایس الاصول.