مالیات‌ باید سبب رونق شود/ تبعات نبود نظام پاداش و کیفر در ساختار حکومت

به گزارش «مبلغ» به نقل از ایکنا، جلسه «بازخوانی عهدنامه مالک اشتر» از سوی حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا یوسفی، عضو هیئت علمی دانشگاه مفید، برگزار شد.

در ادامه سخنان او را می‌خوانید.

به این بخش از نامه امیرالمؤمنین(ع) به مالک اشتر رسیدیم که حضرت می‌فرمایند: «وَلاَ یَکُونَنَّ الْمُحْسِنُ وَالْمُسِیءُ عِنْدَکَ بِمَنْزِلَه سَوَاء، فَإِنَّ فِی ذَلِکَ تَزْهِیداً لاَِهْلِ الاِْحْسَانِ فِی الاِْحْسَانِ، وَتَدْرِیباً لاَِهْلِ الاِْسَاءَهِ عَلَى الاِْسَاءَهِ، وَأَلْزِمْ کُلاًّ مِنْهُمْ مَا أَلْزَمَ نَفْسَهُ». حضرت در اینجا به چند دستورالعمل مهم حکومتی اشاره می‌کنند. هدف هر حکومتی مبتنی بر چند اصل است که اصل اول ایجاد امنیت برای جامعه و دوم بسامان بودن امور جامعه است و در اینجا باید روند زندگی مردم آرام باشد و اگر کار به قوه قضاییه کشیده ‌‌شود، حق به حق‌دار برسد و زورگویی و رشوه‌خواری وجود نداشته باشد و مردم آن فرهنگ را بپذیرند و چیزی به آنها اجبار نشود.

دستورالعمل‌های امیرالمؤمنین(ع) برای رفاه در جامعه

اصل سوم رفاه مردم است. حضرت در این باره چند دستورالعمل را مطرح می‌کنند تا رفاه محقق شود. اولین مورد نظام پاداش و کیفر است که نبود آن باعث می‌شود افرادی که با جان و دل و دقت کار و نیز همه زمان خود را صرف این امر می‌‌کنند دلسرد شوند و وقتی کسانی که کار را به خوبی انجام نمی‌دهند و به دنبال اختلاس و فسادند، می‌بینند که هیچ مجازاتی برای آنها وجود ندارد و بدین ترتیب کار خود را ادامه می‌دهند. لذا حضرت می‌فرمایند که باید نظام انگیزشی در ساختار یک حکومت وجود داشته باشد.

گاهی اوقات افرادی انگیزه‌های معنوی بسیار قوی دارند و این انگیزه باعث می‌شود که کار خود را به خوبی انجام دهند و کارها را با وجدان کاری پیش ببرند و حتی اگر نظام، پاداش مناسبی به آنها ندهد، در کار خود سستی نمی‌کنند. حال مسئله این است که این امری شخصی و بین خود و خدایشان است، اما نمی‌توانیم یک سیستم را بر انگیزه‌های شخصی بنا کنیم. تقوا بسیار عالی است، اما نمی‌توانیم یک سیستم اقتصادی یا سیاسی را براساس تقوا بنیان بگذاریم، بلکه باید آن را بر اساس مدیریت، عقلانیت، قانون و نظام انگیزشی درست بنا کنیم. همچنین وقتی محیطی فاسد باشد، حتی آنهایی که انگیزه‌ معنوی خوبی دارند، به مرور زمان انگیزه خود را از دست می‌‌دهند و محیط آنها را وادار می‌کند که بد عمل کنند. این یکی از مسائلی است که امروزه در کشورمان با آن مواجهیم و برخی از افرادی که باید با آنها برخورد شود ترفیع درجه می‌گیرند و طبیعتاً در چنین شرایطی برای جامعه مشکل ایجاد می‌شود.

سه اصل برای جلب حمایت مردم

حضرت امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: «وَاعْلَمْ أَنَّهُ لَیْسَ شَیْءٌ بِأَدْعَى إِلَى حُسْنِ ظَنِّ رَاع بِرَعِیَّتِهِ مِنْ إِحْسَانِهِ إِلَیْهِمْ، وَتَخْفِیفِهِ الْمَئُونَاتِ عَلَیْهِمْ، وَتَرْکِ اسْتِکْرَاهِهِ إِیَّاهُمْ عَلَى مَا لَیْسَ لَهُ قِبَلَهُمْ»؛ سه اصل هستند که اگر آنها را رعایت کنید مردم پشت شما خواهند بود؛ اولین اصل احسان و نیکی کردن به مردم است؛ یعنی اموری را که مربوط به رفاه آنهاست به خوبی انجام دهیم، چراکه اگر مردم احساس کنند وضعیت زندگی آنها بهتر شده است، رضایتمندی‌شان افزایش پیدا خواهد کرد. دومین اصل این است که حکومت بتواند فشارهایی را که بر زندگی مردم وارد می‌شود تخفیف دهد؛ مثلاً باعث شود که تورم کاهش یابد. در این شرایط وضعیت زندگی مردم بهتر خواهد شد.

اصل سوم این است که مالیات‌ها باید به گونه‌ای باشند که سبب رونق شوند نه اینکه صرفاً جیب حکومت پر شود.  یکی از مسائلی که در بودجه سال ۱۴۰۱ وجود دارد افزایش بسیار زیاد مالیات است که این کار از فلسفه وجودی خودش، که ایجاد رونق اقتصادی و انگیزه برای فعالیت‌های تولیدی است، فاصله گرفته است. لذا باید امید را به مردم بازگردانیم تا رضایت آنها جلب شود. سپس حضرت می‌‌فرمایند که مردم را به انجام کاری که به آن علاقه ندارند وادار نکنید؛ مثلاً آنها را وادار نکنیم به کسی که دوست ندارند رأی دهند یا اگر دوست دارند به زبان مادری‌شان بنویسند و بخوانند با آن مخالفت نکنیم. لذا هر تصمیمی را که باعث ناخرسندی عمومی می‌شود نباید اتخاذ کنیم.

اهمیت حسن ظن حکومت به جامعه

سپس حضرت می‌فرمایند: «فَلْیَکُنْ مِنْکَ فِی ذَلِکَ أَمْرٌ یَجْتَمِعُ لَکَ بِهِ حُسْنُ الظَّنِّ بِرَعِیَّتِکَ، فَإِنَّ حُسْنَ الظَّنِّ یَقْطَعُ عَنْکَ نَصَباً طَوِیلاً  وَإِنَّ أَحَقَّ مَنْ حَسُنَ ظَنُّکَ بِهِ لَمَنْ حَسُنَ بَلاَؤُکَ عِنْدَهُ وَإِنَّ أَحَقَّ مَنْ سَاءَ ظَنُّکَ بِهِ لَمَنْ سَاءَ بَلاَؤُکَ عِنْدَهُ»؛ ایشان در اینجا یک تحلیل را ارائه می‌دهند و می‌فرمایند حال که این سه مسئله بسیار مهم است، شما باید در این راه با تمام وجود تلاش کنید تا آن اهداف محقق شود. یکی از نتایج حسن ظن حکومت به جامعه این است که به دلیل انجام کارهای خوب، رنجی که مردم از حکومت‌های زورگو می‌برند از دوش آنها برداشته شود و وضعیت زندگی آنها بهبود یابد. حضرت درباره اینکه به چه کسی باید حسن ظن داشته باشید می‌فرماید که حسن ظن باید به کسی باشد که با او بهتر برخورد کرده‌اید. لذا اگر در سیستم مدیریتی‌مان همه امکانات را در یک شهر مستقر کنیم، طبیعتاً می‌توان از آنها توقع حمایت داشت، اما اگر مناطق خاصی از کشور در فقر و فلاکت به سر ببرند، نمی‌توانیم از آنها انتظار حمایت داشته باشیم.

حضرت امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: «وَلاَ تَنْقُضْ سُنَّهً صَالِحَهً عَمِلَ بِهَا صُدُورُ هَذِهِ الاُْمَّهِ، وَاجْتَمَعَتْ بِهَا الاُْلْفَهُ، وَصَلَحَتْ عَلَیْهَا الرَّعِیَّهُ وَلاَ تُحْدِثَنَّ سُنَّهً تَضُرُّ بِشَیْء مِنْ مَاضِی تِلْکَ السُّنَنِ فَیَکُونَ الاَْجْرُ لِمَنْ سَنَّهَا، وَالْوِزْرُ عَلَیْکَ بِمَا نَقَضْتَ مِنْهَا»؛ سنت رویه‌ای است که معمولاً در یک جامعه شکل می‌گیرد و مناسباتی را ایجاد می‌کند. در واقع روش زندگی و فرهنگی در جامعه ایجاد شده است و برخی از این سنت‌ها درست و برخی نادرست‌اند. سنت‌های درست که باعث الفت و پیوند مردم می‌شود باید مورد توجه حکومت باشد، چراکه اگر این الفت زیاد شود، مردم کارکرد اجتماعی بهتری خواهند داشت. حضرت می‌فرمایند نباید نفی شود، چراکه سنت‌های درست گذشتگان از بین می‌رود و برای شما چیزی غیر از گناه در پی نخواهد داشت.