چگونه عاقبت به خیر شویم و اصولاً عاقبت به خیر شدن چیست؟

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، پاسخ‌های استاد شیخ حسین انصاریان را به پرسش‌های مطرح از سوی جوانان می‌خوانید:

مدت كوتاه زندگی انسان در دنیا را با زندگی آخرتش، كه بی‌كرانه و بی‌نهایت است و پایانی برای آن نیست، نمی توان مقایسه نمود. از این رو، تحمل سختی‌ها و مشكلات در دورۀ كوتاه زندگی دنیا اگر فرجامی نیكو داشته و همراه با سعادت اخروی باشد، از آن تعبیر به عاقبت به خیری میشود. به بیان دیگر: عاقبت به معنای فرجام، پایان و نتیجه كاركردها است،و عاقبت به خیری یعنی مجموعۀ فعالیت‌ها و كاركردهایی كه پایان آن خیر و خوشبختی را برای انسان به دنبال دارد.

البته خوشبختی، درجات دارد. انسان به دلیل این كه تنوع طلبی و مطلق گرایی در طبیعت او نهادینه شده، به هر درجه از خوشی ها و نعمت های مادی یا معنوی دست پیدا كند، قانع نمی شود و رتبه‌ای بالاتر از آن را طلب میكند. این حالت نه تنها برای انسان در دنیای محدود وجود دارد، بلكه در آرخرت نیز تداوم می یابد. از این رو یكی از اسامی قیامت یوم الحسره و یوم التغابن است، یعنی روزی كه نه تنها گناهكاران در آه حسرت و ندامت می سوزند و احساس مغبون شدن دارند، بلكه آه و افسوس، و حسرت و ندامت شدیدی دامنگیر نیكوكاران می گردد كه چرا بیشتر به كارهای نیك نپرداختند تا به عالی ترین مراتب بهشت كه مرتبة رضوان الله است، نایل گردند و نهایت نزدیكی به خدا را پیدا كنند و به مطلق حقیقی متصل گردند. مرتبه ای كه همۀ نعمت‌ها و خوشی‌ها در برابر آن ناچیز است. این مرتبه است كه قرآن میفرماید: رضی الله عنهم و ضوا عنه.

پس عاقبت به خیری یعنی اتصال به فیض و رحمت مطلق و بی نهایت و نیل به نقطه ای از قرب الهی كه رضایت و خشنودی خدا از انسان و انسان از خدا را به دنبال داشته باشد، و طبیعت مطلق گرای انسان با رسیدن به مقصدو مطلق حقیقی، اشباع شود و به آرامش مطلق، دست پیدا كند.

ب) چه كنیم تا عاقبت به خیر شویم؟

با توجه به مفهوم عاقبت به خیری و توضیح فوق، می توان پرسش را این گونه مطرح نمود: چه كنیم تا به مقام قرب الهی نایل گردیم و با جلب خشنودی حق تعالی، از سرچشمة فیض و رحمت خاص خداوندی به مقربان بهره مند گردیم و خوشبختی را به دست آوریم؟

برای شفاف تر شدن مطلب و دقیق تر گشتن پاسخ، می توان سؤال را در قالب چند پرسش جزئی تر، به این شكل طرح نمود:

اـ منظور از مقرون شدن عاقبت و سرانجام كار به خیر و سعادت، چه زمانی است؟ فقط آخرت منظور است یا شامل دنیا هم می شود؟

۲ـ منظور از خیر فقط خیر معنوی است یا خیر مادی را هم شامل می گردد؟

۳ـ عوامل و ابزار یا مكانیسمی كه عاقبت امور انسان را به خیر و سعادت ختم میكند چیست؟

آیات و روایات به تمامی پرسش های مذكور، پاسخ گفته است. در ذیل برخی از آنها مورد بررسی قرار می گیرد .

الف) قرآن كریم فرجام نیك و عاقبت خیر را از آنِ مؤمنانی میداند كه با اعمال صالح، ایمان را درون خویش تثبت و نهادینه نموده اند: الّذین آمنوا و عملواالصالحات، طوبی لهم و حسن مآب؛[۶۵] آن هایی كه ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، بهترین زندگی برای آنها است و سرانجام كارشان، بهترین سرانجام ها خواهد بود. ذكر جملة كوتاه طوبی لهم به صورت مطلق، بهترین زندگی، بهترین نعمت ها، بهترین آرامش(آرامش روحی و فكری)، بهترین دوستان و بهترین الطاف خاص پروردگار، (و بالاخره بهترین سرانجام و عاقبت ها) را برای كسانی بیان فرموده كه از نظر عقیده، محكم و از نظر عمل، پاك و فعال و درستگار و خدمتگذارند.

اگر در روایات متعددی می خوانیم كه طوبی نام درختی است كه در خانه پیامبر و علی(ع) در بهشت می باشدو شاخه های آن همه جا و بر سر همۀ مؤمنان و بر فراز همة خانه هایشان گسترده، بیان این حقیقت است كه: ایمان و عقاید، و عمل صالح در پرتو پیروی مطلق از رهبری پیامبر اسلام(ص) و ولایت علی بن ابیطالب و سایر امامان، باعث پیدایش بهترین عاقبت ها و سرنوشت ها در دنیا و آخرت می گردد.

ب) والعاقبة للمتقین؛ مسئلۀ عاقبت خیر و فرجام نیک و سعادت بخش از آن تقوا پیشگان است. با عبارت والعاقبه للمتقین در سوره‌های اعراف و قصص سرانجام نیك در دنیا و آخرت را از آنِ اهل تقوا؟ شمرده است.

در این دو سوره، شرایط و ابزارهای لازم برای پیروزی حضرت موسی(ع) و مؤمنان بر فرعون و سایر ستم پیشگان بیان شده است. به بیان دیگر: سرانجام سعادت بخش و عاقتب نیك در دنیا و آخرت از آنِ كسانی است كه تقوا پیشه كرده اند، و در عرصۀ عمل، به رعایت اصول تقوا و شرایط و قواعد پیروزی و عاقبت به خیری ملتزم هستند.

در سورۀ اعراف، سه شرط برای پیروزی بیان شده است:

۱ـ ایمان به خدا و استعانت جستن از او استعینوا بالله،

۲ـ دعوت به صبر و استقامت در كارها و احساس شعف و زبونی نكردن واصبروا،

۳ـ پس از توصیه در زمینۀ عقیده و اخلاق، به عرصة عمل می پردازد و میفرماید: با قتوا و پرهیزگاری، عبد خدا گردید تا خداوند حاكمیت جهان را به شما بسپارد و شما را وارث ثروت، قدرت و حكومت آن گرداند، زیرا عاقبت پیروزمندانه از آنِ پرهیزگاران است: والعاقبة للمتقین.

در آیۀ ۹۶ این سوره میفرماید: اگر اهل آبادی ها و جوامع بشری عقاید خویش را با ایمان به خدا و لوازم آن پاك و خالص می كردند و در میدان عمل و عرصة گفتار و رفتار، تقوا و پرهیزگاری پیشه می كردند، ما بركت ها را از آسمان و زمین به سوی شان سرازیر می كردیم، ولی آنها حق را – در هنگام عمل یا عقیده و عمل – تكذیب كردند. ما هم آنان را به كیفر اعمالشان (و عقاید آنان) مجازات كردیم؛ یعنی وضعیت اَسف بار و آمیخته با ظلم و تبعیض امروز جهان، نتیجۀ انحراف بشر از تقوای فكری و عملی و یا سكوت و بی عملی آنان در برابر انحرافات است.

علی(ع)، موقعی كه ابوذر را – كه توسط عثمان به ربذه تبعید می شد – بدرقه می كرد، به او فرمود: ای ابوذر! اگر آسمان ها و زمین نسبت به كسی به هم بسته و دوخته شوند، ولی او تقوا پیشه كند، خداوند برای او گشایش ایجاد میكند. قرآن در مورد مواهب و نعمت هایی كه متقیان عاقبت به خیر در آخرت از آن برخدار موری گردند، میفرماید: متقیان عاقبت و سرانجام نیكویی دارند. بهشت های جاودان كه درهایش به روی آنان گشوده، برای آنان آماده است.

هنگامی كه به بهشت می رسند، نگهبانانش به آنها میگویند: سلام علیكم، گوارایتان باد! داخل شوید و جاودانه باشید. چه نیكوست سرای (وسرانجام كار). پرهیزگاران به بهشت های جاودانی داخل میشوند كه نهرها از زیر آن جاری است. در آن جا هر چه بخواهند هست (و برایشان آماده میباشد) خداوند پرهیزگاران را این گونه پاداش میدهد. پس تقوا پیشگان را نجات می دهیم و ستم پیشگان را در جهنم -درحالی كه به زانو در آمده و ذلیل شده اند – رها میكنیم. خداوند پرهیزگاران را با رستگاری و كامیابی، رهایی می بخشد (به گونه ای كه) نه بدی و رنجی به آنها میرسد و نه حزن و اندوهی متوجه آنها میشود.

خلاصه و نتیجه بحث:

۱ـ اگر همة شرایط و قواعدی كه برای تحقق عاقبت به خیری لازم است آماده شود، سرنوشت نیكو و عاقبت توأم با خیر و سعاغدت، هم در دنیا نصیب انسان میشود و هم در آخرت.

۲ـ عموم خیر و خوبی ها از مادی و معنوی، جسمی و روحی، فردی و اجتماعی، نصیب فرد یا جامعة سعادتمند و عاقبت به خیر می گردد.

۳ـ عوامل و ابزاری كه فرجام امور را به خیر و سعادت ختم می كند، عبارتند از:

ایمان پاك و خالص، رعایت تقوا و انجام عمل صالح؛ همة كارها رنگ خدایی داشته باشد و جهت جلب رضایت او و با توكل و استعانت جستن از او انجام گیرد؛ صبر و استقامت ورزیدن در برابر سختی ها و مشكلات (فعلیكم بالصبر فهو محمود العاقبه؛ صبوری پیشه كنید كه سرانجام نیك پسندیده در صبوری است؛ لازمة عاقبت به خیری، عاقبت اندیشی است. پیامبر اكرم(ص) فرمود: هر زمان مصمم شدی كاری انجام دهی، در عاقبت و نتیجة آن اندیشه كن. پس اگر پایان كار خیر و خوبی بود یا مقدمة لازم و راه درستی برای رسیدن به خیر بود، دنبال كن و اگر شرّ و گمراهی بود، از آن اجتناب ورز.

امیرالمؤمنین(ع) فرمود: دور اندیش ترین مردم كسی است كه صبر كردن و اندیشیدن به پایان امور و نتایج كاركردها، شعار و برنامة او باشد.

تذكر: از نگاه انسانُ طاهر بین، ممكن است فرد بدبخت و سیه روزی كه چند صباحی از مسیر معصیت و بی تقوایی، به نوایی رسیده، خوشبخت نامیده شود و به انسان عادل و با تقوا و غیرتمند و شجاع، محروم و بدبخت گفته شود، ولی بر تارك هستی نوشته شده است: مردمی در عرصة گیتی زندگی شرافتمندانه دارند و در تاریخ باقی می مانند كه عادل، با ایمان، غیرتمند و شجاع باشند. علی(ع) میفرماید: مكروه تحمد عاقبته خیرٌ من محبوب تذمّ معبّته؛ ناپسندیده ای كه سرانجامش پسندیده باشد، بهتر از پسندیده‌ای است كه پایانش ناپسند باشد.