مروری بر مواضع حزب وطن ترکیه؛ سکولارهای حامی اردوغان!
محمدجواد حسین زاده
به گزارش «مبلغ» به نقل از شعوبا، گردشگران ایرانی میدان «تقسیم» استانبول را به مراکز خریدش می‌شناسند. در میان شهروندان ترک هم میدان تقسیم گرانیگاه حضور جریان‌های سکولار است و اسلام‌گراها حضوری در این منطقه ندارند. اردوغان زمانی که شهردار استانبول بود، برای اینکه کمی فضای این سوی شهر را تغییر داده و جای پایی برای اسلام‌گراها باز کند، در کنار میدان تقسیم مسجد بزرگی ساخت و گلدسته‌ای در این سمت شهر «گربه‌ها و گلدسته‌ها» که کمتر گلدسته‌ای در آن دیده می‌شود، اضافه کرد تا با صدای اذان و آمد و شد اسلام‌گراها، امنیت روانی سکولارها به هم بریزد و آنها همواره سایه جریان رقیب را بالای سرشان حس کنند. چنین مکانی در پنجمین سالروز شکست کودتای 2016 ضد اردوغان میزبان چند گردش‌گر اسلام‌گرای ایرانی بود که نه مانند دیگر گردشگران ایرانی مراکز خرید را هدف گرفته بودند و نه مانند اسلام‌گرایان ترکیه برای پریشان کردن محفل سکولارها و نماز خواندن در مسجد شیک اردوغان، به این سوی استانبول سفر کرده بودند.
هدف از این سفر درون‌شهری، گپ‌و‌گفتی با برخی از اعضای حزب وطن (Vatan Partisi) به عنوان یکی از احزاب سکولار ترکیه بود تا آشنایی با احزاب و جریان‌های ترکیه، منحصر در جریان‌های اسلام‌گرا باقی نماند و آشنایی بدون واسطه با سکولارهای ترکیه نیز جایش را در تجربه‌های سفر باز کند. حزب وطن از احزاب چپ‌گرا و سکولار ترکیه است اما با این حال از متحدان اردوغان است. این حزب نشریه‌ای نیز به نام «آیدینلیک» (Aydinlink gazetesi) دارد. دفتر این حزب و نشریه در نزدیکی میدان تقسیم و در ساختمانی است که با نگاه اسلام‌گرایانه، به علت سکولار بودن ساکنان‌اش، تاریک و دلگیر است و با نگاه گردش‌گری، قدیمی و فرسوده و بدون آلایش است.
قرار ملاقات با سردبیر آیدینلیک، آقای عثمان اربیل (Osman Erbil) بود که همراه دو تن از دبیران‌اش در جلسه حاضر شد. جلسه‌ای که شاید میزبانان خیلی بیش از مهمانان روی آن حساب باز کرده بودند و درباره دادوستد رسانه‌ای صحبت می‌کردند و منتظر بودند که خروجی جلسه را همان‌جا قطعی کنند اما مهمان‌ها خیلی جدی نبودند و برای کسب تجربه و شاید پرکردن وقت به این جلسه آمده بودند. نشان به این نشان که طرف ترک، با خودکار و کاغذ در جلسه حاضر شده بود ولی ایرانی‌ها نه فقط کاغذ و خودکار نداشتند، بلکه طبق روال جلسه‌درمانی‌ها مرسوم در ساختارهای اداری داخل کشور، خمیازه می‌کشیدند و اگر فرصتی دست می‌داند، چرتی هم می‌زنند.
آنچه در ادامه می‌آید بخش‌هایی از صحبت‌های آقای عثمان اربیل به عنوان یکی از اعضای حزب وطن ترکیه و سردبیر آیدینلیک است که شاید وقتی ببیند به مدد ضبطی که کمی دیر وقت روشن شد، صحبت‌های آن روزش منتشر شده، در احساس بی‌فایده بودن جلسه آن روز تجدیدنظر کند.
عثمان اربیل (Osman Erbil): آیدینلیک (Aydinlink gazetesi) از سال 1969 میلادی شروع به کار کرده و گاهی به عنوان مجله هفتگی و گاهی به عنوان روزنامه و ماهنامه منتشر شده است. اخبار، گفتگوها و مقالات این روزنامه در ترکیه و اطراف آن تاثیرگذار است و طرفداران زیادی دارد. محور اخبار ما نیز ضد امپریالیسم است. به نظر ما، در کل جهان و همچنین در منطقه خودمان نفوذ نیروهای آمریکا در حال کم شدن است. امروز 15 تموز(جولای) است و پنج سال پیش آمریکایی‌ها می‌خواستند در ترکیه کودتا کنند اما موفق نشدند و ما نفوذشان را کم کردیم.
طرف ایرانی: در جواب این سؤال که آیا مردم ترکیه کودتا را آمریکایی می‌دانند؟
عثمان اربیل: در بین مردم کسانی که عرق ملّی دارند و ضد آمریکا هستند، اعتقاد دارند و در این زمینه تردیدی نیست که آمریکا پشت کودتا بوده است. آنهایی که در ترکیه هستند و تابعیت ترکیه را دارند، مستقیم یا غیرمستقیم ابراز می‌کنند اما بسیاری نمی‌توانند در علن ابراز کنند که آمریکا پشت‌شان بوده است. آخرین بار وزیر کشور ترکیه ابراز کرده بود که پشت کودتای ترکیه آمریکا بوده است. در حقیقت، ضعیف شدن عناصر و نیروهای آمریکا و اسرائیل در منطقه باعث شد تا کودتا شکست بخورد. نقش رسانه در تضعیف نیروهای آمریکا بسیار حائز اهمیت است و روزنامه آیدینلیک این خلأ را پر می‌کند و شبکه اورسال و حزب وطن در همین مسیر قرار دارد.
طرف ایرانی: ترکیه بین دو محور آمریکا و چین تحت فشار است و آمریکا جدیدا کشتی‌هایی را به دریای سیاه فرستاده است. نظرتان در این‌باره چیست؟
عثمان اربیل: ترکیه در این باره نظریه‌ای به نام وطن آبی دارد. وطن آبی به معنای این است که ما این آب‌ها را در سیطره خودمان قرار بدهیم و از منابع آن استفاده کنیم. ما با پیش کشیدن این نظریه می‌توانیم از آب‌ها و از منافع مردم خودمان حفاظت کنیم. کشورهای اتحادیه اروپا، به خصوص یونان و قبرس، خیلی تحت فشار قرار می‌گیرند اما نمی‌توانند کاری کنند. ما در دریای مدیترانه هم کشتی تجاری داشتیم و کشورهای متحد آمریکا به آن حمله کردند ولی ترکیه با عزم و اراده و مقاومت جدی ایستادگی می‌کند. در دریای سیاه هم همینطور است. کشور لیبی نیز با ترکیه مرز دریایی دارد و سعی می‌کند ارتباطات‌اش را قوی‌تر کرده و رژیم حفتر را کنار بزند.
در گذشته بین روسیه و ترکیه ارتباط قوی برقرار بوده و دریای سیاه یک دریای صلح بوده که اجازه می‌دادند آمریکا و دیگر کشورها هم وارد آن شوند. اما طبق پیمان «مونترو» کشورهای دیگر اجازه ندارند در دریای سیاه بیش از 21 روز بمانند. پیمان مونترو، هم برای ترکیه و هم برای مسکو خط قرمز است.
طرف ایرانی: شکی نیست که ترکیه تحت فشار دو خط بین المللی است که با هم درگیر هستند. خبردار شدیم که آمریکا از ترکیه خواسته که از زیر پیمان مونترو شانه خالی کند. اجازه اخیری که ترکیه به کشتی‌های نظامی آمریکایی داده بود را برخی نشانه‌ای دانسته بودند بر این که ممکن است ترکیه تحت فشار قرار بگیرد و با آمریکا معامله کند. سؤال این است که اراده ترکیه در این مورد به چه میزان قوی است و آیا ترکیه تصمیم دارد با روسیه و چین باشد یا می‌خواهد با آمریکا همراه باشد و یا چیزی غیر از این دو؟
عثمان اربیل: اگر جغرافیای ترکیه و قفقاز و مناطق آزاد شده قرباغ را در نظر بگیرید، تهدید و خطر در آن منطقه است. ترکیه بعد از 15 تموز در این مناطق با اراده قوی و جدی پیش می‌رود. آمریکا در این جبهه‌ها هم‌پیمانان زیادی از جمله گرجستان و ارمنستان دارد. ترکیه هم به هم‌پیمان نیاز دارد تا بتواند اراده جدی نشان بدهد. در نگاه اول این هم‌پیمانان هم‌مرزهای ما از جمله ایران و عراق و سوریه هستند. همچنین هم‌مرزهای دریایی مانند روسیه و اخیرا ارتباطات ترکیه و مصر نیز قوی شده است. چین هم می‌تواند جزو هم‌پیمانان قوی ما باشد تا بتوانیم در این جبهه‌ها اراده جدی‌مان را به آمریکا نشان بدهیم. اگر دقت کنید، چین پروژه‌های جدیدی مانند راه ابریشم را شروع کرده که بُرد‌‌بُرد است و ترکیه هم منافع‌اش را در این پروژه دید و تلاش می‌کند که ارتباط‌اش را با این پژوه قوی کند و در این زمینه‌اقداماتی جدی صورت گرفته است. اما دیگران می‌خواهند بین این دولت‌ها توطئه کنند و امنیت این پروژه را به هم بزنند و مشکلاتی را برای این کشورها ایجاد کنند.
طرف ایرانی: آیا این خبر و تحلیل درست که در سیاست خارجی ترکیه حزب وطن نقش مؤثری دارد؟
عثمان اربیل: این تحلیل صد‌در‌صد درست است که هرگاه ترکیه بخواهد در برابر آمریکا مقاومت کند، باید از تحلیل‌های حزب وطن استفاده کند. در بحران‌های بین‌المللی مانند برخی بحران‌ها و تنش‌هایی که اخیرا بین روسیه و ترکیه به وجود آمده بود، این مشکلات و بحران‌ها با سیاست‌های ما حل شد.
پروژه‌هایی هم که خدمت‌تان عرض کردم، پروژه‌هایی بوده‌اند که سابقاً هم در امور خارجه ترکیه مطرح بوده اما جریان‌هایی راه افتادند و مانع اجرای این پروژه‌ها شدند وگرنه اینها از قبل مطرح بودند. نفوذی‌های آمریکا تلاش می‌کنند این پروژه‌ها به نتیجه نرسد.
طرف ایرانی: خبرهایی بود مبنی بر اینکه کودتا را ایران به ترکیه خبر داد و موجب ناکام ماندن آن شد. بدیهی است که ایران اشتراک منافع زیادی با ترکیه دارد و طرفدار حزب اسلام‌گرا در ترکیه است. از طرف دیگر، ترکیه صفحه‌های جدیدی از ارتباط با کشورهای منطقه باز کرده و ظاهراً از سمت اروپا و امریکا به سمت همسایگان و کشورهای منطقه برگشته است. آیا اراده ترکیه جدی است که وارد باشگاه کشورهایی مثل ایران و روسیه شود و در آن باشگاه نقش فعال ایفا کند؟ چون این باشگاه در مسئله سوریه و حتی در مسئله یمن به نقش آفرینی ترکیه به نفع این محور نیاز دارد. در حالی که گاهی خلاف‌اش هم دیده می‌شود و انسان تردید می‌کند که آیا چنین اراده‌ای هست یا نه، مثلا کمک‌هایی که از سمت ترکیه به جبهه النصره شد.
عثمان اربیل: اولا باید بگویم زمانی که جریان گولن در ترکیه قوی بود، در آن زمان ارتباط میان ایران و ترکیه بسیار ضعیف بود و در بحث کودتا با اینکه ارتباط ترکیه با ایران و روسیه ضعیف بود اما در اختیار قراردادن اطلاعات درباره اشخاصی که در ترکیه در جاهای حساسی قرار گرفته بودند، بسیار اهمیت داشته و ارتباطات را به این وسیله تقویت کردند.
در مسائل سوریه و ارتباط ترکیه و سوریه و مشکلاتی با ایران در این زمینه ایجاد شد، ترکیه موفق نشده بین مخالفان و بین تندروها و معتدل‌ها تفکیک کند. در بسیاری از موارد هم بین عناصر تندرویی که آمریکا آنها را پرورش داده و بین مخالفین معتدلی که ترکیه با آنها همکاری داشته، درگیری پیش آمده است. اهداف و اقدامات ترکیه در سوریه با ایران متفاوت است اما مثلا پاکسازی شمال سوریه که زیر سیطره آمریکاست از عناصر پ.ک.ک نقطه مشترکی بین ایران و ترکیه و سوریه است و ما می‌توانیم در این نقطه مشترک با هم متفق باشیم و آنجا را پاکسازی کنیم. ما معتقدیم که با پیگیری اهداف نشست آستانه این مسائل حل خواهد شد. دولت هم تلاش می‌کند تا با بشار اسد ارتباط برقرار کرده و صفحه‌های جدیدی را باز کند. دولت با ما هم نظر شده و می‌خواهد ارتباط‌ها را جدی کند.
طرف ایرانی از امکان همکاری رسانه‌ای پرسید.
عثمان اربیل: ما خیلی خوشحال می‌شویم که با شما هم همکاری کنیم و ارتباط رسانه‌ای داشته باشیم و در روزنامه‌ها و سایت‌های ترکیه و ایران، به طور متقابل، مطالب ما درج شود و مورد تحلیل قرار بگیرد.
بعد از پیروز شدن آقای ابراهیم رئیسی در انتخابات، با منابعی که در ایران داریم و همچنین مسئولینی که در اینجا و در رسانه‌ها فعالیت دارند، گفت‌و‌گو کردیم و به این نتیجه رسیدیم که ارکان تصمیم‌گیر در ایران همسو شده‌اند. در آخرین روزهای ریاست جمهوری آقای حسن روحانی هم قرارداد 25 سالهای میان ایران و چین امضا شد. به علاوه، چیزهایی که ما در رسانه‌ها می‌بینیم نشان‌گر این است که مطابق نظر آقای رئیسی در سیاست خارجی، اگر در وین خط قرمزهای ایران را رعایت نکنند، ما هم به آنها اعتماد نخواهیم کرد. چنین چیزی را ما از صحبت آقای رئیسی متوجه می‌شویم. هچنین به این نتیجه رسیدیم که وزارت خارجه‌ای که زیرنظر آقای ابراهیم رئیسی است، معتقد است که باید ارتباط اقتصادی بین ایران، ترکیه، چین و روسیه قوی‌تر شود.
طرف ایرانی: به نظر شما استراتژی‌های کلان و سیاست‌های خارجی ایران در رابطه با تعامل با شرق چگونه باید باشد و در پرونده‌ها و مسائل مختلف، اولویت با کدام پرونده است؟ همچنین از منظر شما در فضای دیپلماسی ترکیه اولویت با چیست؟ به این دلیل این سؤال از شما پرسیده می‌شود که از نگاه ناظر بیرونی، برخی از اقدامات ترکیه قابل فهم نیست و گویا بر اساس یکسری اصول ثابت انجام نمی‌شود.
عثمان اربیل: همه کشورهای هم‌مرز طبق قوانینی که دارند و طبق منافع خودشان یکسری مشکلاتی دارند که باید آنها را حل کنند، مثلا یکی از مسائلی که برای ما بسیار اهمیت دارد، به رسمیت شناختن کشور شمال قبرس از سوی جامعه جهانی است. اخیرا هم مسئولان دولت پاکستان و دولت آذربایجان صحبت‌هایی با دولت ترکیه کرده و قول داده‌اند که به شمال قبرس سفر کنند. ما برای به رسمیت‌شناختن کشور شمال قبرس نیاز به پروژه‌ها و همکاری‌های کشورهای همسایه داریم و اگر ما بتوانیم کاری کنیم که شمال قبرس به رسمیت شناخته شوند، نیروهای اتحادیه اروپا تضعیف می‌شوند.
در آینده می‌خواهند نفت و گاز اسرائیل را در قالب پروژه‌هایی از جنوب قبرس به کشورهای اروپایی برسانند و هرچند این خط انتقال هزینه‌بر و گران‌قیمت است ولی هدف اصلی این است که می‌خواهند ترکیه را از جغرافیای مدیترانه‌ای کنار بگذراند. به رسمت شناختن شمال قبرس به عنوان یک کشور مستقل سبب می‌شود که پروژه‌های اسرائیل عملی نشده و تضعیف شود.
قبل از مسئله قبرس، مسئله مهم دیگری است و آن هم مناطق اشغال شده آذربایجان است. ما در اینجا بسیار تلاش کردیم که نقش ایران و روسیه را در مسئله آذربایجان تفهیم کنیم، زیرا رسانه‌های آمریکایی علیه این دو کشور خبرهایی را پخش کرده بودند. نظر ما در این موضوع هم همین بوده که باید اشغال مناطق آذربایجان خاتمه یابد و این زمین‌ها پس گرفته شود که تا حدی هم این مسئله حل شده است. دقت می‌کنید که سیاست‌های اصلی ترکیه چنان اهمیت دارد که می‌تواند کشورهای همجوار را نیز در منافع سهیم نماید.
البته یکی از اهداف اساسی ترکیه پاکسازی پ.ک.ک است و به همین علت در سالهای اخیر ترکیه عملیات‌های مهمی را در شمال عراق و سوریه انجام داده است. بیشترین حمایتی هم که از لحاظ نظامی و غیره از پ.ک.ک شده، توسط آمریکا و اسرائیل صورت گرفته است. ترکیه که با پ.ک.ک درگیری‌ها شدید دارد، چطور می‌تواند همراه با اسرائیل باشد؟! هر چهارچوبی را که در نظر بگیرید، دوست‌ها و هم‌پیمانان ترکیه یکی هستند.
اما در قضیه لیبی دولت روسیه و لیبی با هم متفق شدند و حکومتی را با هم تشکیل دادند. ما هم در مسائلی که خط قرمز ترکیه است و قبلاً توضیح دادم، از دولت حمایت می‌کنیم. اما انتقادات زیادی هم داریم، بویژه که استراتژی دولت در این زمینه خیلی عمیق نیست. با همه این مشکلات می‌توان گفت با کمک حزب عدالت و توسعه و حزب ملی، در برابر آمریکا مقاومت می‌کنیم.
طرف ایرانی درباره ساختار قدرت در ترکیه پرسید و اینکه نقش حزب وطن در تصمیمات دولت چگونه است.
عثمان اربیل: ما در ترکیه یک سیستم ریاست جمهوری داریم که مجلس هم با آن همراهی می‌کند. برنامه‌ها و خط قرمزها را رئیس جمهور تعیین می‌کند. ارتباط ما هم با اینها غیررسمی است و فقط به آنها اطلاعات و تحلیل‌ها و گزارش‌ها را ارائه می‌دهیم و این گزارش‌ها و قضاوت‌ها در حد توصیه است.
طرف ایرانی: آیا این درست که حزب شما با جریان آقای احمدی‌نژاد در ایران ارتباط دارد؟
عثمان اربیل: ارتباط مستقیمی با ایشان نداریم، اما یک مصاحبه با ایشان را در روزنامه و رسانه خودمان پخش کردیم. انتظار داریم که دولت جدید آقای رئیسی هم روابطش را بیشتر کند و ما نیز از ایشان حمایت می‌کنیم.