قاعده «حریم حمی» چگونه به بهبود روابط زناشویی کمک می‌کند؟

مبلغ/ حجت‌‎الاسلام سعید داودی ضمن تعریف قاعده حریم حمی تصریح کرد: داودی ادامه داد: ما در شریعت امور مهم و سرنوشت‌‎سازی داریم که شریعت برای حفاظت از آنها لایه‌‎های پیرامونی و کمربندهای حفاظتی تعیین کرده است تا آن نقطه کانونی حفظ شود که یکی از آن نقاط کانونی، بنیان خانواده است.

به گزارش «مبلغ» به نقل از ایکنا، کرسی علمی ترویجی «نقش قاعده حریم حمی در مراقبت از کانون خانواده از دیدگاه قرآن» در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.

در ابتدای نشست حجت‌‎الاسلام والمسلمین سعید داودی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به ارائه پژوهش خود پرداخت و اظهار کرد: ما در این مسئله با چند عنوان مواجهیم. یکی بحث خانواده به عنوان نقطه کانونی است. نکته دوم مراقبت از این کانون است. نکته سوم مراقبت از خانواده از طریق قاعده حریم حمی است. نکته چهارم این است که در این پژوهش بر عوامل برون‌‎خانوادگی تاکید کردیم. ابتدا باید اینها را توضیح دهم تا جریان قاعده را برای شما عرض کنم. خانواده یک نهاد تاثیرگذار است. جامعه از خانواده شکل می‌‎گیرد یا خانواده یک نهاد کوچک اجتماعی است که گستره آن به بیرون خانواده و جامعه کشیده می‌‎شود. برای همین است که پیوسته بحث خانواده بحث مهمی در همه جوامع بوده و همه جوامع برای آن اهمیت قائلند و قوانین وضع می‌‎کنند و دستورالعمل‌‎هایی برای تشکیل و مراقبت از خانواده و جلوگیری از انحلال خانواده و ترمیم خانواده از هم پاشیده پیش می‌‎گیرند.

وی با تاکید بر اینکه از دیدگاه اسلام و همه ادیان الهی خانواده بنیان مهمی دارد، افزود: در قرآن نمونه‌‎هایی از خانواده‌‎های درست و پابرجا ذکر شده است و خانواده مهم دیده شده است. خانواده به گونه‌‎ای است که رشد و تعالی افراد از آنجا شکل می‌‎گیرد و این رشد از خانواده به بیرون خانواده گسترش پیدا می‌‎کند و رشد و نمو جامعه به این صورت شکل می‌‎گیرد. پس در اسلام بنای خانواده به عنوان بنای مقدس مورد توجه قرار گرفته است. همچنین راهکارهایی برای تحکیم خانواده دیده شده و هشدارهایی برای جلوگیری از گسست خانواده بیان شده است. پرسش این است که ما بر اساس این قاعده چگونه می‌‎توانیم از کانون خانواده به عنوان یک کانون مهم حافظت کنیم.

این مدرس دانشگاه تاکید کرد: یکسری از عواملی که سبب می‌‎شود خانواده از هم پاشیده شود عوامل درون‌‎خانوادگی است که اگر مراقبت نشود، خانواده از هم می‌‎پاشد. برخی عوامل مربوط به عوامل درون‌‎خانوادگی است، به این معنا که زن و مرد باید حریم‌‎هایی را در بیرون خانه مراعات کنند تا کانون مقدس خانواده را حفظ کنند. حال باید پرسید قاعده «حریم حمی» چیست؟

اثبات حریم حمی از طریق سیره عقلا

داودی در ادامه گفت: ما در شریعت امور مهم و سرنوشت‌‎سازی داریم که شریعت برای حفاظت از آنها لایه‌‎های پیرامونی و کمربندهای حفاظتی تعیین کرده است تا آن نقطه کانونی حفظ شود. مثلا در اسلام خمر حرام شده است چون کسی که شرب خمر می‌‎کند خدا را نمی‌‎شناسد و مرتکب هر حرامی می‌‎شود. آنچه مهم است عقل انسان است و چیزی نباید به او آسیب برساند. شاید اگر کسی یک جرعه شراب بخورد عقلش زائل نشود ولی برای اینکه جرات به کثیر پیدا نکند، از قلیلش هم نهی شده است. این امر ریشه در سیره عقلا دارد و عقلا برای نقاط کانونی، محیط‌‎های پیرامونی تعیین می‌‎کنند مثلا اگر جایی برق فشار قوی باشد کنارش علائم احتیاط می‌‎گذارند تا کسی به آن نزدیک نشود. همچنین در مناطق نظامی گفته می‌‎شود توقف ممنوع است یا عکسبرداری ممنوع است. حالا هرچه آن مرکز حساس‌‎تر باشد لایه‌‎های پیرامونی آن بیشتر می‌‎شود. مثال دیگرش پرتگاه‌‎ها است. هرچه پرتگاه خطرناک‌‎تر باشد لایه‌‎های حفاظتی بیشتر می‌‎شود.

وی تاکید کرد: کانون خانواده، کانون مهمی است. اسلام نمی‌‎خواهد پیوند زناشویی میان زن و مرد گسسته شود و باید این پیوند حفظ شود. برای اینکه این پیوند حفظ شود شارع قوانینی وضع کرده است. ما بخشی از آن را تحت عنوان حریم حمی تحلیل کردیم یعنی چون بنیان خانواده در اسلام مهم دیده شده است، برای اینکه این بنیان آسیب نبیند لایه‌‎های پیرامونی برای آن تعریف شده است. یکی از آنها چشم‌‎پوشی از نگاه به نامحرم است. اینکه روایت می‌‎گوید نگاه خیره به نامحرم مثل تیر ابلیس است برای این است که نگاه خیره به زن نامحرم مقدمه‌‎ای برای مسائل دیگری است. وقتی انسان این نگاه را می‌‎کند حتی اگر به گناه نینجامد به مقایسه می‌‎انجامد. این مقایسه موجب می‌‎شود کانون خانواده متزلزل شود. نکته دیگر رعایت حجاب است. حجاب شرعی برای همین مسئله است. تهییج شهوت مردان با نگاه به موی زنان سبب می‌‎شود کانون خانواده آسیب ببیند.

عنوان مقاله ابهام دارد

در ادامه نشست حجت‌‎الاسلام والمسلمین سیدمحمدحسن جواهری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به نقد دیدگاه‌‎های داودی پرداخت و اظهار کرد: نکته اول در خصوص مقاله ایشان این است که عنوانش ابهام دارد. آیا محور بحث، کانون خانواده است یا قاعده حریم حمی و تطبیق آن بر کانون خانواده؟ یعنی باید قاعده حریم حمی را مسلم بگیریم و بر مبنای آن بحث کنیم یا اینکه می‌‎خواهیم حریم حمی را اثبات کنیم. این دو بحث است. سوال اصلی در صفحه سوم این است که بر اساس قاعده حریم حمی، چه عوامل برون‌‎خانوادگی بر مراقبت از کانون خانواده تاثیر دارد؟ اینکه گفتم عنوان ابهام دارد اینجا خودش را نشان می‌‎دهد. سوال باید این باشد بر اساس قاعده حمی، چه عوامل برون‌‎خانوادگی تحریم شده است؟ خلاصه مطلب این که نقش قاعده حمی در این میانه مبهم است.

حکمت را جای علت نشاندید

جواهری افزود: وقتی صحبت از قاعده می‌‎کنیم باید قلمرو و ضوابط آن روشن باشد ولی این مطالب در پژوهش ایشان جا نیفتاده یا حداقل در این مقاله نیست. وقتی از غض نظر صحبت می‌‎کنیم گاهی تاثیر این غض، به خود انسان برمی‌‎گردد، گاهی به جامعه برمی‌‎گردد. اگر ما حرمت غض بصر را به خانواده منحصر کنیم که از آن قاعده حریم حمی را استفاده کنیم، طبیعتا این امر حکمت را در قالب علت دیدن است که درست نیست. این استدلال انی و غیر مطمئن است. نکته خیلی مهم این است که شما کیان استقلالی احکام را به مقدمه تنزل دادید و نگاه مقدمی به آنها دارید.

وی ادامه داد: در «وَلَا تَقْرَبُوا الزِّنَا» یک وقت آیه را به معنای پرهیز از مقدمات زنا مثل چشم‌‎چرانی و بدحجابی می‌‎دانیم ولی یک وقت آن را مبالغه می‌‎دانیم. اگر مبالغه ببینیم، اصلا بحث مقدمات مطرح نیست. همچنین در آیه «وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ» اگر آن را از باب قاعده حریم حمی بگیریم یک معنا دارد، اگر از باب مبالغه بگیریم یک طور معنا می‌‎شود. اگر «وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ» را مبالغه بدانیم آیه را یک جور معنا می‌‎کنیم؛ اگر به معنای قاعده حمی بگیریم جور دیگری معنا می‌‎شود. اگر ما به این موارد نگاه قاعده حمی داشته باشیم احکام را از جایگاه خودشان تنزل داده‌ایم. مثلا نگاه به نامحرم فی نفسه بر خود انسان اثر دارد و جنبه مقدمی ندارد. بله، یک حکمتش هم صیانت از خانواده است.

قاعده فقهی است، نه اصولی

در ادامه نشست داودی به برخی اشکالات پاسخ داد و گفت: ما در اینجا درصدد اثبات قاعده نبودیم و بحث این قاعده را در جاهای دیگر مفصل مطرح کردیم. ضمنا این قاعده هم قاعده فقهی است و اصولی نیست. مهم‌‎ترین دلیلش هم سیره عقلا است. شارع هم بر اساس سیره عقلا عمل می‌‎کند و آن را امضا می‌‎کند. مثال‌‎هایی هم که زدیم برای اثبات این مسئله است که عقلا برای حفاظت از نقاط حساس و کانونی، محیط‌‎های پیرامونی تعریف می‌‎کنند. در مورد مطلب دیگری که اشاره کردید باید عرض کنم برخی گفتند این آیات به خاطر مبالغه است، برخی هم گفتند به معنای پرهیز از مقدمات است. بحث ما این است که اهمیت یک موضوع موجب می‌‎شود شارع برایش جعل حریم کند. اصلا شدت مبالغه تاثیرش را در قانون‌‎گذاری می‌‎گذارد. من نگفتم علت غض بصر فقط صیانت از خانواده است ولی تاثیر آن نسبت به حریم خانواده در قالب قاعده حریم حمی تحلیل می‌‎شود. اصلا ایرادی ندارد چیزی حرمت ذاتی داشته باشد ولی از جهت مقدمیت هم حرام باشد.

ارسال نظر

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.