اهمیت طهارت روح و قلب در استجابت دعا

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، به‌مناسبت ماه مبارک رمضان، خبرنگار ایکنا از اصفهان در گفت‌وگو با علی‌اکبر توحیدیان، دکترای علوم قرآن و حدیث و پژوهشگر قرآن در سلسله گفت‌وگوهای قرآنی ویژه این ماه به موضوع «آب و نیایش» می‌پردازد. در ادامه، متن شماره یازدهم این گفت‌وگو را می‌خوانیم.

بنابر روایت ایکنا، در گفت‌وگوی قبل به دلایل مستجاب‌نشدن دعاها و برآورده‌نشدن حاجات پرداختیم. در این شماره به توضیح سایر علل بپردازید.
در قسمت گذشته به پنج مورد از عوامل و دلایل مستجاب‌‌نشدن دعا پرداختیم. ششمین مورد که از مهم‌ترین عوامل اجابت‌نشدن دعا محسوب می‌شود، وجود موانعی مانند گناه‌کردن است، چنانکه در دعای کمیل می‌خوانیم: «اللهم اغفرلی الذّنوب الّتی تحبس الدّعاء.» امام سجاد زین‌العابدین(ع) می‌فرماید: «هفت گناه است که موجب حبس و رد دعا می‌شود؛ نیت بد، صفات زشت پنهانی، دورویی با برادران، باور نداشتن به اجابت دعا، تأخیر در اوقات نمازهای واجب تا اینکه وقتش بگذرد، ترک تقرب به خداوند عزوجل به‌وسیله ترک نیکوکاری و صدقه، زبان آلوده به فحش و ناسزا و… .»

هفتم اینکه یکی دیگر از عوامل مستجاب‌نشدن دعا، امیدبستن به غیر خداست؛ غیر خدا شامل خود انسان هم می‌شود، یعنی آنچه به «اعتماد به نفس» مشهور شده است. آیت‌الله جوادی آملی می‌فرماید: «يكی از افكاری كه از مغرب‌زمين به حريم انديشه ناب توحيدی مسلمانان و موحدان نفوذ كرده، اين است كه اعتماد به‌نفس از فضايل است و بايد ديگران را به آن ترغيب كرد، در حالی كه اسلام هرگز اعتماد به‌نفس را تأييد نكرده است؛ زيرا انسانی كه مالک هيچ شأنی از شئون خود نيست «وَلَا يَمْلِكُ لِنَفسِهِ ضَرًّا وَلَا نَفْعًا وَلَا يَمْلِكُونَ مَوْتًا وَلَا حَيَاةً وَلَا نُشُورًا» چگونه می‌تواند بر خود تكيه كند؟»

آنچه از نظر اسلام فضيلت است و دين به آن بها می‌دهد، اعتماد و توكل بر خداست، چنانكه امام جواد(ع) فرمود: «الثقة بالله تعالی ثمن لكل غال و سُلَّم إلی كل عال؛ اعتماد به خدا بهای هر كالای گرانبها و نردبان صعود به هر درجه بلندی است.» تكيه‌گاه مؤمن، قدرت بی‌كران و مستقل خدای سبحان است، نه قدرت خودش و نه قدرت ديگران. انسانی كه در برابر خدا عاجز است و مالک چيزی نيست، بايد بر خدا توكل كند، نه بر نفس خود.

امام سجاد(ع) در ابتدای دعای ابوحمزه به خدای سبحان عرض می‌كند: «من أين لي الخير يا ربّ ولا يوجد إلاّ من عندك ومن أين لي النجاة ولا تُستطاع إلّا بك. لا الذي أحسن استغني عن عونك و رحمتك و لا الذي أساء واجترء عليك ولم يُرضِك خرج عن قدرتك… ولولا أنت لم أدر ما انت؛ از كجا خيری توانم يافت؟ در صورتی كه خير جز نزد تو نيست و از كجا راه نجاتی خواهم جست و حال آنكه جز به لطف تو نجات ميسر نيست… نه نيكوكاران از ياری و لطف و رحمتت بی‌نيازند و نه تبهكاران بی‌باک از سلطه و قدرت تو بيرونند… اگر بر اثر هدايت تو نبود، نمی‌دانستم تو كيستی.»

ایکنا ـ آیا می‌توان گفت اجابت‌شدن دعا به خداشناسی انسان هم بستگی دارد؟ 
در پاسخ به این پرسش به‌دلیل هشتم اجابت‌نشدن دعا می‌پردازیم. موانعی هم وجود دارد که انسان را از دعاکردن بازمی‌دارد، مانند نبود نگرش دینی و ایمان مذهبی، ضعف علمی در جهان‌بینی، خداشناسی، انسان‌شناسی و نداشتن معرفت لازم نسبت به این واقعیت‌ها و حقایق، فردگرایی، عقل‌محوری و تکیه افراطی انسان به داشته‌های مادی و علمی خود و غرور، تکبر و خودخواهی.

مرحوم آیت‌الله فاطمی‌نیا(ره) در این خصوص می‌فرماید: «از يكی از معصومين(ع) پرسيدند که چرا هرچه دعا می‌كنيم، مستجاب نمی‌شود؟ فرمود: «لأنّكم تدعـُون من لا تعرفونه؛ زيرا شما كسی را می‌خوانيد كه او را نمی‌شناسيد.» درد، خدانشناسی است، بايد به اندازه خودمان خدا را بشناسيم، وقتی می‌فرمايد: «لا إله إلّا الله حصني فمن دخل حصني أمن من عذابي»، یعنی لا إله إلا الله، حصن و قلعه من است. كسی كه وارد حصن من شد، از عذابم در امان است. این عبارت به چه معناست؟ يعنی وقتی در حصار توحيد وارد شدی و خدا را در حد وسعت شناختی، همه كارهايت درست می‌شود، همه مشكلات حل می‌شود، حضرت رضا(ع) برايت بيشتر جلوه می‌كند، اميرالمؤمنين(ع) را بهتر می‌شناسی و… شناخت خدا مراتب دارد، بايد به اندازه خودمان خدا را بشناسيم.»

ایکنا ـ پاکی دل چقدر می‌تواند در استجابت دعا مؤثر باشد؟ 
اجازه بدهید که درباره دلیل نهم اجابت‌نشدن دعا، به آمادگی‌ نداشتن برای لقای پروردگار اشاره کنم؛ چون دعای حقیقی، دیدار با خداست و چنانچه دعاکننده آمادگی حضور در چنین محضر مقدس، مبارک و معظمی را نداشته باشد، نباید توقع اخذ نتیجه داشته باشد؛ اما این آمادگی با طهارت روح و قلب از قبل حاصل می‌شود و این همان پاسخ سؤال شماست. امیرالمؤمنین امام علی(ع)، بزرگ استاد کلاس بندگی و سلطان مناجات و دعا می‌فرماید: «الدّعاء مفاتیح النّجاح و مقالید الفلاح وخیر الدّعاء ماصَدَر عن صَدرِِ نقیّ و قلبِِ تقیّ؛ دعا کلید پیروزی و سرافرازی و راز رستگاری و شکوه است و بهترین دعا آن است که از سینه پاک و قلب پرواپیشه برخیزد.»

دلیل دهم یا آخرین دلیل هم این است که دست خالی رفتن به دیدار با معبود، بدون ایجاد بسترهای جلب رضایت الهی، خلاف ادب دعاست. دعاکننده باید و شاید با دسته‌گلی به دست از جنس عمل صالح، عهد و نذر مادی یا معنوی به خواهش به درگاه حضرت دوست بپردازد تا جواب مثبت بگیرد و اگر دست خالی برود، بی‌ادبی‌ست و بی‌ادبان را در بارگاه قدس کروبیان راهی، جاهی و جایی نیست.