از موشک تا پهپاد؛ مقاومت فلسطین چگونه تسلیحات خود را با کمک ایران ساخت؟
به گزارش «مبلغ» به نقل از شعوبا، در ماه مارس سال 2021 بود که جنگنده‌های «F 35» نیروی هوایی اسرائیل دو پهپاد حامل تسلیحات را ساقط کردند. رسانه‌های عبری اعلام کردند که دو پهپاد ساقط‌شده قادر بودند مسافت 1200 مایل معادلِ زمانی بیش از 20 ساعت را پرواز کنند. با وجود اینکه اسرائیل عادت کرده است تا همواره ایران را به استفاده از کشورهای همسایه یعنی سوریه، عراق و لبنان برای انجام عملیات‌های نظامی علیه «تل‌آویو» متهم سازد، اما این اولین باری بود که آن‌ها [مقامات اسرائیل] «تهران» را به ارسال مستقیم پهپادهای حامل تسلیحات به عمق اراضی اشغالی متهم ساختند. اسرائیل ترجیح داد جزئیات حادثه مذکور را پس از گذشت یک سال از وقوع آن، فاش کند. در همین ارتباط، ارتش اشغالگران در ماه مارس یعنی درست در بحبوحه جنگ میان روسیه و اوکراین و درحالی که نگاه جهانیان به این جنگ دوخته شده بود، از حادثه ساقط کردن دو پهپاد شناسایی [که یک سال قبل به وقوع پیوست] سخن گفتند.
مقامات اسرائیلی برای توجیه تأخیر خود در اطلا‌ع‌رسانی خبر حادثه، حساسیت‌های منطقه‌ای با برخی کشورهای همسایه و دوست را بهانه کردند. با این حال، واضح است که این تنها دلیل تأخیر اسرائیلی‌ها در رسانه‌ای کردن خبر حادثه نبوده است. واقعیت این است که اسرائیلی‌ها درست همزمان با تلاش‌ها برای احیای توافق هسته‌ای میان ایران و غرب، به رسانه‌ای کردن حادثه سرنگونی دو پهپاد شناسایی مبادرت ورزیدند. علت هم کاملا واضح است. اسرائیل با چنین اقدامی درست در بحبوحه تلاش‌ها برای احیای توافق هسته‌ای، تلاش کرد تا این پیام هشدارآمیز را مخابره کند که آزادسازی میلیاردها دلار از اموال بلوکه‌شده ایران در نتیجه تحریم‌های بین‌المللی، موجب می‌شود تا تهران از این اموال برای تقویت و توسعه زرادخانه نظامی خود بهره‌برداری کند. از سوی دیگر، باید به این مسأله اشاره کرد که اسرائیل بسیار نگران است که اموال آزادشده به ایران برای بهبود اوضاع اقتصادی این کشور کمک کند. مقامات «تل‌آویو» بر این باورند که ایران بخشی از این اموال را نیز برای تقویت گروه‌ها و جنبش‌های مقاومت و در رأس آن‌ها جنبش «حماس» ـ دشمن شماره یک تل‌آویو ـ استفاده خواهد کرد. این‌‌ها جملگی تنها بهانه‌هایی هستند که مقامات اسرائیل از طریق آن می‌توانند به متحدان غربی خود در خصوص هرگونه توافق هسته‌ای با تهران هشدار دهند. در واقع، اسرائیلی‌ها این پیام را به سران غرب ارسال کردند که امضای هرگونه توافق هسته‌ای با ایران در نهایت به افزایش حمایت‌های تسلیحاتی تهران از مقاومت اسلامی در منطقه منجر خواهد شد.
فرایندِ طولانی تسلیح مقاومت
شاخه نظامی جنبش مقاومت اسلامی «حماس» در سال 1987 با هدف حمایت از استراتژی این جنبش جهادی ـ سیاسی در فلسطینِ اشغالی، تأسیس شد. تأسیس جنبش حماس به نقطه آغاز سازماندهی مجاهدان این جنبش تحت فرماندهی نظامی واحد تبدیل گشت. مأموریت اصلی شاخه نظامی جنبش حماس از بدو تأسیس، انجام عملیات‌های نظامی علیه اشغالگران اسرائیلی بوده است. این شاخه نظامی در دوران و مراحل ابتدایی فعالیت‌های خود با گلوله و بمب‌های دست‌ساز به مواجهه با اشغالگران اسرائیلی پرداخت، اما خیلی زود دامنه فعالیت‌های خود را گسترش داد و توانست صنعت موشکی‌اش را راه بیندازد و آن را رونق بخشد. اسرائیل مدت‌هاست که برای نابودی صنعت موشکی حماس تلاش می‌کند. علیرغم اینکه در آغازِ امر، مقامات اسرائیلی موشک‌های ساخته‌شده در حماس را ابتدایی توصیف می‌کردند، اما با عقب‌نشینی ارتش اشغالگران از نوار غزه در سال 2005 فرصت بسیار مهمی جهت تقویت و توسعه موشک‌ها برای حماس فراهم شد.
رزمندگان جنبش مقاومت اسلامی حماس در ابتدای کار از بقایای تسلیحات بجای‌مانده از اسرائیل پس از عقب‌نشینی نیروهای اشغالگر از نوار غزه [در سال 2005] ، برای ساخت موشک‌های‌شان استفاده کردند. با فرا رسیدن سال 2006، معادله تسلیحِ مقاومت در داخل فلسطین دستخوش تغییر و تحول شد، زیرا ایران راه‌هایی را برای رساندن موشک‌ها و تجهیزات جنگی به گروه‌های مقاومت ایجاد کرد. ایران این کار را از طریق یمن و سودان و تحت نظارت یک فرمانده نظامی به نام «محمود المبحوح» انجام داد؛ فرمانده‌ای که اسرائیل در سال 2010 او را در امارات ترور کرد. پس از آن، جنبش حماس از خطوط امدادرسانیِ مخفیانه ایجاد‌شده توسط تهران و دمشق، برای افزایش قدرت خود بهره‌برداری کرد. همین مسأله موجب شد حماس به موشک‌های دوربُرد با قدرت انفجار بالا دست پیدا کند. تمامی این تسلیحات از طریق تونل‌های تنگی که در مرزهای مصر حفر شده بودند، وارد نوار غزه شدند. منابع اسرائیلی اعلام کردند که ارسال سلاح توسط ایران ابتدا به یمن صورت می‌گیرد و از آنجا از طریق دریای سرخ به سودان می‌رسد. محموله تسلیحاتی سپس با پیمودن مسافتی بیش از 1000 کیلومتر وارد مصر می‌شود. بدین‌ترتیب، تسلیحات مذکور از طریق تونل‌های حفرشده در مرزهای غزه به دست گروه‌های مقاومت می‌رسد. پس از سیطره کامل جنبش حماس بر نوار غزه و بیرون راندن نیروهای تشکیلات خودگردان از این منطقه در سال 2007، مصر و اشغالگران اسرائیلی محاصره شدیدی را علیه غزه اعمال کردند؛ محاصره‌ای که روند ارسال تسلیحات برای حماس و دیگر گروه‌های فلسطینی را با خلل مواجه ساخت. با این حال، پس از روی کار آمدن «محمد مرسی» به عنوان رئیس‌جمهور جدید مصر در سال 2012 ارسال تسلیحات برای مقاومت در غزه روند تازه‌ای را تجربه کرد و نسبت به گذشته افزایش یافت.
موشک‌های ساخت خارج نظیر «کاتیوشا» برای اولین بار در جریان تجاوز نظامی اسرائیل به غزه در اواخر سال 2008 ظهور و بروز پیدا کردند. غافلگیری بزرگتر برای اسرائیلی‌ها در جریان تجاوز نظامی آن‌ها به نوار غزه در سال 2012 رقم خورد. در آن زمان، مقاومت فلسطین، موشک‌های دوربُرد ایرانی از نوع «فجر 5» را به سمت اراضی اشغالی شلیک کردند. اینجا بود که نقش ایران در تقویت قدرت موشکی مقاومت فلسطین بیش از هر زمان دیگری آشکار گشت. با این وجود، همزمان با تکیه زدن «عبدالفتاح السیسی» بر مسند ریاست جمهوری در مصر در سال 2013، فرایند ارسال تسلیحات به غزه با مشکل مواجه شد. دولت جدید مصر، بسیاری از تونل‌های زیرزمینی واقع در مرزهای غزه را تخریب کرد. تسلیحات مهمی نظیر موشک‌های ضد تانک از طریق این تونل‌ها به نوار غزه می‌رسید. اتخاذ چنین تصمیمات و گام‌هایی توسط دولت جدید مصر، گروه‌های مقاومت فلسطین را برآن داشت تا در زمینه بهره‌مندی از قدرت موشکی به سمت و سوی صنعتِ داخلی حرکت نمایند. بنابراین، مهندسان حماس با بهره‌مندی از تجربیات فنی و تکنولوژی ایران، توانستند غافلگیری‌های بزرگی را رقم بزنند. در همین ارتباط، باید گفت که گروه‌های مقاومت فلسطین موفق شدند موشک‌هایی را با بُردی بیش از 80 کیلومتر بسازند؛ موشک‌هایی که همزمان از قدرت انفجاری بسیار بالایی برخوردار بودند. ایران در زمینه طراحی فنی و تکنولوژیک موشک‌ها کمک شایانی به فلسطینیان کرد تا آن‌ها را با پیچیدگی‌های صنعت موشکی آشنا سازد. «افرایم سنیه» سرتیپ بازنشته و معاون سابق وزیر جنگ اسرائیل در واکنش به کمک‌های تهران به مقاومت فلسطین، می‌گوید: «کاملا واضح است که موشک‌های مورد استفاده فلسطینیان دارای طراحیِ ایرانی هستند. با این حال، این موشک‌ها توسط خود فلسطینیان ساخته شده است. به عنوان نمونه، موشک بدر 3 که در جریان جنگ ماه مِی توسط شاخه نظامی حماس به سمت اسرائیل شلیک شد، بر مبنای طراحی موشک ایرانیِ قاسم ساخته شده است».
جنگ 11 روزه خواب را از چشمان اسرائیل ربود
آخرین نبرد میان اشغالگران اسرائیل و فلسطینیان در غزه در ماه مِی سال 2021 اتفاق افتاد. نشانه‌های زیادی وجود دارند که جملگی دالّ بر نقش‌آفرینی ایران در تسلیح جنبش حماس در جریان نبرد 11 روزه هستند. در نبرد مذکور، موشک‌های شلیک‌شده از غزه با پیمودن مسافت‌هایی بی‌سابقه در قلب «تل‌آویو» و در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی «بن گورین» فرود آمدند. این موشک‌ها حتی به بندر «ایلات» نیز رسیدند. ازجمله می‌توان به موشک «عیاش 250» اشاره کرد که با بُرد بالای خود بندر ایلات مُشرف بر دریای سرخ را هدف قرار داد. جنبش مقاومت اسلامی حماس در جریان جنگ 11 روزه از مجموع 14 هزار موشک در زرادخانه خود، 4000 موشک به سمت اسرائیل شلیک کرد. این بدان معناست که به صورت میانگین، روزانه 300 تا 450 موشک به سمت اسرائیل شلیک شد. بررسی این آمار نشان می‌دهد که در مقایسه با نبرد سال 2014، شلیک موشک‌های فلسطینیان از غزه به سمت اسرائیل شاهد بیش از 50 درصد افزایش یافته است. بخش زیادی از موشک‌های شلیک شده در غزه توانستند حتی از سامانه دفاع موشکی گنبد آهنین نیز عبور کنند. از آنجایی که اسرائیل برای رهگیری یک موشک شلیک‌شده توسط سامانه گنبد آهنین باید ده‌ها هزار دلار هزینه کند، باید گفت که «تل‌آویو» در جریان جنگ 11 روزه متحمل خسارت‌های مالی فراوانی شد. اسرائیلی‌ها اذعان کردند که از مجموع موشک‌های شلیک‌شده از غزه حدود نیمی از آن‌ها از گنبد آهنین عبور کرده و نیمی دیگر رهگیری شدند. این بدان معناست که میزان موشک‌هایی که توانستند از گنبد آهنین عبور کنند به مراتب بیشتر از تعداد موشک‌های شلیک‌شده در نبردهای سال 2014 و 2019 بودند.
افزون بر آنچه که گفته شد، جنبش حماس در جنگ 11 روزه از یک موشک ضد تانک جدید رونمایی کرد. «کورنت» موشکی بود که رزمندگان حماس در این جنگ از آن استفاده کردند. استفاده از این موشک به کشته شدن یک نظامی اسرائیلی در طول جنگ منجر شد. گروه‌های مقاومت فلسطین از بسیاری از تسلیحات جدید و مختلف خود رونمایی کردند که ازجمله آن‌ها می‌توان به پهپاد انتحاری شهاب اشاره کرد. این پهپاد در داخل غزه ساخته شده است. از سوی دیگر، فلسطینیان از «زیرآبی بدون سرنشین کنترل از راه دور» (UUV) برای هدف قرار دادن کشتی‌ها و سکوهای نفتی اسرائیل بهره‌برداری کردند. در کنار این تسلیحات، جنبش مقاومت اسلامی حماس در مواجهه با اشغالگران اسرائیل، از تعدادی موشک‌های ساخته شده از «لوله‌های فلزی» استفاده کرد. این موشک‌ها دارای قدرت حمل کلاهک‌های جنگیِ کوتاه‌بُرد هستند. حماس همچنین از موشک‌هایی در جنگ با اشغالگران استفاده کرد که هزاران دلار برای ساخت آن‌ها هزینه شده بود. ازجمله می‌توان به R-160 وSejil اشاره کرد که توانستند «تل‌آویو» را هدف قرار دهند. اسرائیلی‌ها معتقدند که مشاوران حوزه فنی و تکنولوژی ایران، عامل اصلی تقویت و توسعه قدرت موشکی جنبش مقاومت اسلامی حماس بوده‌اند. در کنار قدرت زرادخانه موشکی مقاومت فلسطین، پهپادهای شناسایی مقاومت نیز به یک چالش بزرگ برای اشغالگران تبدیل شده و خواب را از چشمان‌شان ربوده است. بدون هیچگونه شک و تردیدی می‌توان گفت که برخورداری از پهپادهای شناسایی یک برگ برنده بزرگ برای مقاومت در مواجهه با اسرائیل محسوب می‌شود. در همین ارتباط، «بنی گانتز» وزیر جنگ اسرائیل گفته بود که ممکن است فلسطینیان به پهپادهایی با قابلیت حمل مواد منفجره دست پیدا کنند.
علت اصلی ترس و نگرانی اسرائیلی‌ها از پهپادهای شناسایی، این است که این پهپادها قابلیت انجام مأموریت‌های نظامیِ تهاجمی را دارند و می‌توانند نتایج فاجعه‌باری را برای طرف مقابل به بار آورند. از سوی دیگر، این پهپادها قادر به جمع‌آوری داده‌های اطلاعاتیِ مهم از دشمن هستند. در همین ارتباط، «رامی ابو زبیده» پژوهشگر فلسطینی در امور نظامی معتقد است: «پهپادهایی که مقاومتِ فلسطین در اختیار دارد، دارای قابلیت جمع‌آوری داده‌های اطلاعاتیِ مهم است». این پژوهشگر فلسطینی در گفتگو با «میدان» افزود: «این پهپادها رفته رفته برای حضور در عملیات‌های نظامی آماده می‌شوند». وی در ادامه اظهاراتش عنوان کرد: «به نظر می‌رسد که فرماندهان نظامی و امنیتی اسرائیل به شدت نسبت به قدرت بالای ایران در زمینه توسعه و تقویتِ ساخت پهپادهای شناسایی نگران هستند. علت این مسأله هم آن است که اسرائیلی‌ها نیک می‌دانند که تنها تهران از این قابلیت [پهپادهای شناسایی] بهره‌برداری نخواهد شد، بلکه متحدانش نظیر حماس، جهاد اسلامی، حزب الله و… نیز از چنین قدرتی برخوردار خواهند بود. بدون شک، انتقال تجربیات، ایده‌ها و تکنولوژی‌های بکارگرفته شده در ساخت پهپادهای شناسایی به گروه‌های مقاومت می‌تواند کمک شایانی به آن‌ها کند».
روند تسلیحِ مقاومت ادامه دارد
علیرغم سلسله چالش‌ها و تغییر و تحولات استراتژیکی که در نتیجه موج عادی‌سازی روابط شماری از کشورهای عربی با اشغالگران به وجود آمده است، اما جنبش حماس همچنان به تلاش‌های خود برای مجهز شدن به تسلیحاتِ بیشتر ادامه می‌دهد. این درحالی است که محاصره نوار غزه نیز همچنان به قوت خود باقی است و شکسته نشده است. مقامات اسرائیل در ماه مارس اعلام کردند که جلوی ورود 7 هزار گلوله به نوار غزه را گرفته‌اند. البته این اولین باری نیست که اسرائیلی‌ها چنین خبری را پیرامون تسلیحات ارسالی برای نوار غزه، اعلام می‌کنند. در همین راستا، «سعید بشارات» سردبیر شبکه «الهدهد» که عمدتا به بررسی امور مربوط به اسرائیل می‌پردازد، تصریح می‌کند: «مسأله ارسال سلاح به داخل غزه یک مسأله کاملا پیچیده است. اسرائیل تلاش‌های فراوانی را برای جلوگیری از وارد شدن سلاح به غزه انجام می‌دهد». وی در ادامه اظهاراتش در گفتگو با «میدان» عنوان کرد: «پس از نبرد سال 2014 اسرائیل اقدامات بیشتری را برای جلوگیری از ورود سلاح به نوار غزه در دستور کار خود قرار داد. در حال حاضر نیز اسرائیل از تمام توان و امکانات خود برای جلوگیری از رسیدن سلاح به دست نیروهای مقاومت در غزه استفاده می‌کند». «سعید بشارات» در ادامه نیز اظهار داشت: «مسأله ارسال تسلیحات برای حماس و جهاد اسلامی در غزه چالش بزرگی را برای اسرائیل ایجاد کرده است. از همین روی، اسرائیل روز به روز سازوکارهای جدیدتری را برای ممانعت از ورود تسلیحات به غزه به کار می‌گیرد. اسرائیلی‌ها در این زمینه حساب ویژه‌ای روی نظام حاکم در مصر باز کرده‌اند. از سوی دیگر، درست به همین دلیل است که اسرائیل به سمت و سوی سودان حرکت کرد و به عادی‌سازی روابط با آن پرداخت. هدف اسرائیل این بود که سودان را از کمک به ارسال تسلیحات به سمت غزه بازدارد».
وی همچنین یادآور شد: «علیرغم اینکه ایران در حال حاضر مشغول کار بر روی پرونده‌های مختلفی ازجمله پرونده هسته‌ای است، اما همچنان بر حمایت از حماس اصرار دارد. علت این مسأله هم آن است که ایران، حمایت از تمامی کسانی که با اسرائیل می‌جنگند را برای خود یک اولویت می‌داند. تاکنون نیز ایران حمایت‌های خود از حماس را پنهان نکرده است. مقامات ایرانی نه حمایت‌های مالی و نه کمک‌های نظامی خود به حماس را کتمان نکرده‌اند. تهران به دنبال ایجاد تقویت قدرت بازدارندگی در برابر اسرائیل است». در همین راستا، «رامی ابو زبیده» پژوهشگر فلسطینی در امور نظامی، تصریح می‌کند: «گروه‌های مقاومت فلسطین به خوبی می‌دانند که برای دریافت تسلیحات، چگونه می‌توان درهای بسته را باز کرد. آن‌ها هم‌اکنون به موشک‌هایی دست یافته‌اند که می‌توانند آن‌ها را به هر نقطه‌ای از اراضی اشغالی شلیک کنند. افزون بر این، مقاومت فلسطین امروز قادر است در اعماق دریا به جستجوی بقایایِ تسلیحات رژیم اشغالگر بپردازد تا از آن‌ها برای ساخت تسلیحات جدید استفاده نماید». این پژوهشگر فلسطینی در گفتگو با «میدان» ادامه داد: «مقاومت برای دریافت تسلیحات، راه‌های مخفیِ خاص خود را دارد. گروه‌های مقاومت به راحتی می‌توانند از طریق راه‌هایی که برای خود ایجاد کرده‌اند، تسلیحات‌شان را در داخل نوار غزه جابجا کنند. نگاهی به گذشته نشان می‌دهد که مقاومت در هر مواجههای با اشغالگران، قوی‌تر از نبردِ قبلی ظاهر شده است. این تنها یک معنا دارد و آن، این است که طرح‌‌های مقاومت برای تقویت قدرت نظامی خود علیرغم محاصره‌ای که با آن مواجه است، همواره موفقیت‌آمیز بوده است». در پایان باید گفت که علیرغم برخورداری مقاومت فلسطین از تسلیحات پیشرفته، اما یک چالش جدی پیش‌رویِ مبارزان فلسطینی وجود دارد و آن، یافتن راهکارهای دستیابی به تکنولوژی‌های نوین است؛ به گونه‌ای که موشک‌های مقاومت، دقیق‌تر از قبل، اهداف خود در داخل اراضی اشغالی را هدف قرار دهند. به نظر می‌رسد که برای تحقق این مهم، ایران بیش از پیش در صحنه تحولات فلسطین نقش‌آفرینی کند. طبیعتا ایران همچنان گروه‌های مقاومت فلسطین را مجهز به تسلیحات مختلف خواهد کرد؛ کما اینکه مشاوران نظامی ایران نیز تجربیات خود را در اختیار رزمندگان قرار می‌دهند و تکنولوژی نوین را به آن‌ها منتقل می‌کنند. این درحالی است که همزمان، کشورهای عربی مشغول سوار شدن بر قطار عادی‌سازی روابط با اشغالگران هستند.